انسان به عنوان یک عنصر مهم در علوم اجتماعی همواره در معرض تشویق و تنییه قرار دارد وتوسط دیگران مورد ارزیابی قرار می گیرد . انتقاد هوشمندانه از دیگران اثرات مفیدی خواهد داشت ، ولی انتقادی که غیر از این باشد می تواند واکنش های منفی را برای ما به ارمغان بیاورد .
بنابر این ، اینگونه رفتار ، هنری است که باید آموخت و بدون آگاهی از روش کاربرد آن بایستی بپذیریم که در ارتباطات اجتماعی سودی نخواهیم برد .
انتقاد درست ، ضمن تاکید بر نقاط قوت به نقاط ضعف فرد نیز اشاره کند و راهکارهای مناسب برای رفع ارایه می کند . البته ما معمولا در برابر قضاوت افراد بیگانه آسیب پذیری بیشتری داریم .
در این قسمت به انواع انتقاد همراه با شرح مختصری برای آشنایی اشاره می کنیم :
- انتقاد به شیوه محکوم کردن : گاهی بجای انتقاد همراه با راهنمایی ، انتقاد کننده مخاطب را در یک دادگاه یک طرفه محاکمه و محکوم می کند . او به خود این حق را می دهد که در مورد دیگران اظهار نظر کرده و الگوی فکری خود را به وی تحمیل کند . اینگونه برخوردها نه تنها سازنده نیست ، بلکه بسیار نامناسب است . مثلا استاد دانشگاهی را در نظر بگیرید که اوراق امتحانی پایان ترم را به یکی از دانشجویان میدهد تا آنرا اصلاح کند و پس از اعلام رسمی نمرات ، دانشجویی به نمره خود اعتراض می کند و استاد برای اینکه از شیوه کار خود دفاع کند ، ضمن از بین بردن فضای گفتگو ، او را محکوم به بیسوادی و فقدان دانش و اطلاعات میکند .
- انتقاد سازنده : این روش در بسیاری موارد می تواند جنبه ای سازنده و مثبت داشته باشد . اگر لحن انتقاد کننده دوستانه باشد بیشتر موثر واقع شده و شنونده بدون آنکه مورد حمله قرار گیرد از معایب خود مطلع می شود . برای هیچکس خوشایند نیست که بشنود «بد غذا میخورید» و یا «در لباس پوشیدن بد سلیقه است ». برای آنکه انتقاد سازنده و موثر باشد ، منتقد باید مواردی را رعایت کرده و پرسشهایی را مطرح کند که هر یک از آنها در رساندن وی به هدف خود نقش مثبتی ایفا کند .
- انتقاد غیرمستقیم : انتقاد می تواند به صورت غیرمستقیم بیان شود. برای مثال اگر طرف مقابل شما ، خصوصیت بدی داشته باشد، در حین گفتگو به او بگویید «به نظر شما آدمهایی که دارای این خصوصیت اخلاقی هستند، غیرقابل تحمل نیستند؟» این شیوه انتقاد باعث می شود که یک حس هوشیاری در وی بیدار شود و وی متوجه شود که دارای چنین مشکلی است. حتماً این مثل را شنیده اید که می گوید «به در می گویند تا دیوار بشنود».
- انتقاد همراه با تعریف و تمجید : در این روش ابتدا می توان به تعریف و تمجید ویژگی های ارزشمند فردی که مورد انتقاد است پرداخت.برای مثال « شما کارمند خیلی باهوشی هستید». پس از کاربرد یک مقدمه مناسب نظر انتقادی خود را بیان و سعی کنید آن را در پوششی از سخنان خوب و دلپذیر قرار دهید. البته منظور شما اصلاً تملق نیست بلکه نخست خصوصیات خوب او را گوشزد کرده و بعد انتقاد خود را ابراز داشته اید.
- انتقاد تهاجمی و صریح : رک بودن نشانه صراحت و صداقت است ولی همیشه برای مخاطب خوش آیند نیست بخصوص اگر خیلی نسنجیده بیان شود . این نوع انتقاد نه تنها هیچ نوع سازندگی در بر ندارد بلکه شنونده را هم در موضع تدافعی قرار می دهد . پس بهتر است که انتقاد با بکارگیری یک سیاست درست انجام شود.
- انتقاد دیرتر از موعد : این گونه انتقادات، زمانی صورت می گیرد که هیچ کمکی به رفع مشکل نمی کند . به عبارت دیگر زمان برای جلوگیری از خطا وجود ندارد . بر هیچ کس پوشیده نیست که انتقاد در چنین زمانی برای جلوگیری از تکرار اشتباه بوده و اگر تشخیص داده شود که تاثیری در آینده نخواهد داشت ، بهتر است هیچگاه ابراز نشود.