تنگناهراسی یا کلاستروفوبیا (Claustrophobia) به ترس از گیر کردن در یک مکان تنگ و راه گریز نداشتن در محیط‌های بسته گفته می‌شود. حتی تصور بودن در یک مکان بسته برای این افراد اضطراب شدید ایجاد می کند . بررسی‌ها نشان می‌دهند که حدود ۵تا ۷درصد از مردم جهان دچار تنگناهراسی هستند ولی تنها درصد کمی از آنها از درمان روان‌پزشکی برخوردار شده‌اند.
اتاق‌های کوچک و یا قفل‌شده، تونل، آسانسور، مترو و جمعیت‌های شلوغ، هریک به تنهایی می‌توانند محرکی برای شروع علایم ترس باشند. فردی که در مواجهه با یکی از این شرایط دچار بروز علایم می‌شود، معمولا در مواجهه با سایر شرایط نیز دچار این حالت خواهد شد. احساس ترس شدید از گیرافتادن و محدودیت، ترس شدید از خفه‌شدن، تمایل شدید به رفتن به مکان‌ها باز، اضطراب و نگرانی، احساس تنگی نفس، نفس نفس زدن، تپش قلب، تعریق و ضعف از شایع‌ترین نشانه‌های کلاستروفوبیا محسوب می‌شوند.
بررسی‌ها نشان میدهد که ۵ تا ۷ درصد از مردم جهان دچار تنگناهراسی اند ولی تنها درصد کمی از آنها به متخصص مراجعه و درمان شده‌اند. شاید یکی از معروفترین اشخاص مبتلا به این ترس، هیتلر باشد. افراد حزب نازی به مناسبت تولد ۵۰ سالگی هیتلر خانه‌ای به نام آشیانه عقاب بر بلندای شش هزار پایی کوه‌های آلپ به او تقدیم کردند. نازی‌ها که از بیماری هیتلر اطلاع داشتند آسانسور را با فلز برنج صیقل خورده ساختند که باعث می‌شد تا نور، منعکس شده و آسانسور بزرگ‌تر به نظر برسد.
اتاق‌های کوچک و به ویژه قفل‌شده مثل زندان معمولی و انفرادی، انباری کوچک، تونل، آسانسور، اتومبیل، هواپیما، مترو، جمعیت‌های شلوغ، نشستن در یونیت دندانپزشکی و قرار گرفتن در اتاقک تصویربرداری ام آر آی و سی تی اسکن و نیز افتادن در آب برای کسی که شنا بلد نیست هریک به تنهایی می‌تواند محرکی برای شروع علایم باشد. فردی که در مواجهه با یکی از این شرایط دچار بروز علایم می‌شود، معمولاً در مواجه با سایر شرایط نیز دچار این حالت می‌شود. این افراد ممکن است حتی با فکر کردن در مورد این مکان ها نیز دچار دلهره شوند. بدیهی است که این افراد از عواقب اجتماعی و روانی خاصی برخوردار خواهند بود، زیرا دائماً در حال فرار از موقعیت های محرک هستند . آنها فکر می کنند در این مکان ها و شرایط خاص ممکن است از ترس بمیرند. افراد مبتلا به این فوبیا از قرار گرفتن در فضاهایی که موجب ترس آنها و به وجود آمدن اضطراب در وجودشان می‌شود، اجتناب می‌کنند. همچنین سعی می‌کنند این فوبیا را مخفی نگه دارند تا دیگران متوجه نشوند و برای آنها مشکلی ایجاد نشود.
پایه ژنتیکی این بیماری نیز اثبات شده است؛ به‌طوری که در بستگان درجه اول مبتلایان به این اختلال، شیوع بیماری سه برابر افراد دیگر است. عموماً پدیده یادگیری در فرزندان و پایه ژنتیکی، هر دو می‌توانند در ابتلا به این ترس در کودکان مؤثر باشند. اگر کودکی به عنوان تنبیه در حمام یا انباری قرار گیرد و به طور اتفاقی دچار حمله اضطرابی شود ممکن است با پدیده شرطی‌سازی، ترس از فضای بسته برای همیشه در او به وجود آید. به همین دلیل به والدین توصیه می‌شود برای تنبیه فرزندان اگر می‌خواهید آنها را در اتاقی قرار دهید بهتر است در اتاق را باز بگذارید و مورد نظارتتان باشد ولی به او بگویید اجازه ندارد از اتاق خارج شود. البته این نوع تنبیه باید موقت و کوتاه‌مدت باشد. اگر پیشینه فوبیاها را بگیریم به زمانی می‌رسیم که فرد با موقعیت ترسناک مواجه شده، از آن ضربه خورده و ترسیده است.
-
علایم
- احساس ترس شدید از گیرافتادن و محدودیت
- ترس شدید از خفه‌شدن
- تمایل شدید به رفتن به مکان‌ها باز
- اضطراب و نگرانی
- احساس تنگی‌نفس
-
نشانه‌ها
- نفس‌نفس‌زدن (تاکی‌پنه)
- تپش‌قلب (پالپیتیشن)
- تعریق
- ضعف
-
درمان ترس از مکان های بسته ( کلاستروفوبیا )
۱) شناخت درمانی
درمان شناختی یکی از موثر ترین راه کار های درمانی برای تنگناهراسی یا کلاستروفوبیا است. افرادی که کلاستروفوبیا دارند، مکان های بسته را بسیار خطرناک تر از چیزی که هست می پندارند. این درمان طرز فکر افراد مبتلا را نسبت به مکان های بسته تغییر میدهد.
۲) حساسیت زدایی منظم
حساسیت زدایی منظم روش دیگری در درمان فوبیا است. این روش درمانی سه مرحله دارد:
الف) تهیه لیست از حالت ها و موقعیت هایی که در فرد اضطراب ایجاد میکند؛ به ترتیب از محرکی که کمترین اضطراب را ایجاد می کند تا اضطراب آور ترین.
ب) یادگیری روش های آرمیدگی و ریلکسیشن
ج) تصور کردن سلسله مراتب لیست از محرکی که کمترین اضطراب را ایجاد می کند به ترتیب تا اضطراب آور ترین، در حالیکه فرد کاملا ریلکس است.
۳) مواجهه درمانی
این روش درمانی شباهت زیادی با روش حساسیت زدایی منظم دارد. فرد در معرض سلسله مراتب قرار می گیرد با این تفاوت که فرد احساس اضطراب را در هر مرحله حفظ می کند تا به تدریج این اضطراب برای فرد عادی شود.
برای آن که روش های درمانی موثر واقع شود، فرد مبتلا باید نسبت به مسأله خود و عامل ایجاد کننده آن آگاهی پیدا کند. شرکت در جلسات درمانی با روانشناس و متعهد شدن به برنامه درمانی، باعث می شود فوبیا به مکان های بسته به راحتی درمان شود. در موارد شدید تر، می توان ابتدا از یک دوره دارو درمانی (داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی) استفاده کرد و سپس بعد از کاهش علائم، روان درمانی را آغاز کرد.
در این نوع درمان از پنج حس اصلی برای تنظیم افکار و رفتار استفاده می شود و در هیپنوتیزم که دسترسی به ناخودآگاه افراد آسان تر می شود به وسیله تلقین و القاء واکنش به مکان های بسته و محدود کمتر خواهد شد. برای افرادی که به هراس شدید و بیمارگونه از احساس تنگنا و نداشتن راه فرار در محیط های بسته مبتلا نیستند ممکن است که قابل درک و فهم نباشد که یک مکان در بسته چقدر هراسناک و وحشتناک است.