نخبه کیست ؟ نخبه فردی باهوش، مستعد، خلاق، کارآفرین و دارای نبوغ فکری است که با فعالیت ذهنی خود و ایجاد نوآوری به رشد و توسعه کشور سرعت می بخشد.نخبگان می توانند امور را بهتر انجام داده و قدم های موثری در رفع مشکلات محیط جامعه و کشور خود بردارند.

• فرار مغزها ،مضر ترین نوع مهاجرت

اصطلاح رایج فرار مغزها به معنای مهاجرت کارکنان حرفه ای ،تکنسین ها ،کارگران ماهر،دانشمندان ،مهندسان ،دانشگاهیان ،سیاسیون و پزشکان از کشورهای در حال توسعه به کشورهای صنعتی و پیشرفته است.
این پدیده بخاطر تبعاتی که دررابطه با خروج ژنهای هوشمند برجای می گذارد از خطرناکترین و زیان بار ترین نوع مهاجرت به شمار می رود.
این پدیده پس از انقلاب صنعتی که منجر به رشد و توسعه کشورهای غربی شد،رواج پیدا کرد.
پدیده مهاجرت نخبگان و متخصصان به خارج از مرزها به دلیل آثار و تبعات سوء فرهنگی، روانی، سیاسی و نقش منفی آن در فرایند توسعه و تخریب اعتبار ملی و تغییر نسل‌های آینده به عنوان تهدیدی جدی برای حال و آینده کشور نگرانی‌هایی در سطوح مختلف مدیریتی و اجتماعی کشور ایجاد کرده است.

• وضعیت ایران

براساس آمارهای موجود سالانه هزاران دانش‌آموخته دانشگاهی از کشور خارج می‌شوند که بنابر اعلام صندوق بین‌المللی پول، خروج این حجم کلان از سرمایه‌های انسانی معادل خروج ۱۱ میلیارد دلار سرمایه از کشور است. بر این اساس، ایران همراه با سه کشور کره جنوبی، فیلیپین و چین تایپه در صدر کشورهای نخبه‌گریز جهان قرار دارد.

• فرار مغزها در کشورهای جهان

بسیاری از کشورهای جهان با پدیده از دست دادن نخبگان و خروج آنها دست وپنجه نرم می کنند.به عنوان نمونه دولت انگلستان صدها میلیون پوند صرف ایجاد بسترهای لازم تحقیقاتی می کندتا از خروج نخبگان جلو گیری کند.
در آلمان هم در نسل جدید یک نفر به آمریکا مهاجرت می کند.
طی ۱۰سال اخیر سه دانشمند فیزیکدان و پزشک آلمانی که موفق به دریافت جایزه نوبل شده بودند به آمریکا مهاجرت کرده اند.

• چرا مهاجرت؟

۱-نداشتن کارایی علمی و فنی در وطن برای سطوح عالی نخبگان اعم از نخبگان علمی، ورزشی و هنری
۲-نبود امکان کسب علوم و دانش مورد علاقه برای دانشجویان مستعد
۳-عدم تامین امکانات زندگی در شان نخبگان و قابل مقایسه نبودن با حقوق و شرایط رفاهی کشورهای نخبه پذیر
۴-عدم هماهنگی و هم‌جهتی سیاست‌های علمی و فنی
۵- عدم امکان تهیه نشریات و کتب علمی جدید و به روز
۶-ناکافی بودن بودجه‌های پژوهشی و عدم تحقق بودجه‌های پیش‌بینی شده
۷- برخوردهای سلیقه‌یی با پژوهش و پژوهشگر در سطح کلان کشوری
۸- عدم رعایت جدی شایسته سالاری در انتصاب مدیران نیز از دیگر عوامل ایجاد کننده دافعه در کشورهای نخبه‌گریز نظیر ایران است و….

• نظریه جابجایی ژن های هوشمند

بر اساس نظریه ای که در ابتدا دکتر رحیمی رئیس اسبق سازمان سنجش کشور و بعد از آن دکتر محمد علی زلفی گل، دانشمند بین‌المللی ISI عنوان کردند، در فرایند مهاجرت نخبگان و متخصصان نه تنها نخبگان که ثروت ملی کشور به شمار می‌آیند از دست می‌روند بلکه پس از گذشت قرن‌ها از نظر ژنتیکی کشورهای نخبه پذیر (مقصد) به جوامع نخبه تبدیل خواهند شد و درصد ژن‌های هوشمند آنها به شکل گسترده ای افزایش می‌یابد؛ لذا در زمینه تولید علم، فن و فن‌آوری همچنان پیشتاز خواهند بود در مقابل کشورهای نخبه گریز (مبدا) روز به روز فقیرتر شده و به دلیل همین فقر وابسته‌تر می‌شوند و تعادل جهانی با شدت بیشتری به هم می‌خورد.

• خروج یک ژنوم هوشمند

از آنجا که نبوغ و نخبگی در اثر دو عامل مهم یعنی وراثت ـ‌ که همان ویژگی‌های ژنتیکی افراد است ــ و محیط ـــ که شرایط و بستر لازم جهت رشد علمی و عقلی است ــ حاصل می‌شود. بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت که هر نخبه‌ای که از کشور خارج می‌شود، یک ژنوم هوشمند از کشور خارج شده و با زندگی در کشوری دیگر و ازدواج و تولید نسل در آنجا به تکثیر ژن‌های هوشمند آن کشور کمک می‌کند؛ لذا به تدریج درصد ژن‌های هوشمند جوامع نخبه پذیر افزایش یافته و و پس از گذشت سال‌ها، اختلاف فاحش ژنتیکی بین کشورهای نخبه پذیر و نخبه گریز ایجاد خواهد شد .

• چه اتفاقی خواهد افتاد؟

براساس آنچه گفته شد ،کشورهای نخبه پذیر به جوامعی نخبه تبدیل می‌شوند و جوامع نخبه گریز با کاهش ژن‌های هوشمند خویش، به تبعیت بی‌چون و چرا از جوامع نخبه پذیر، تن می دهند و اداره امور جامعه با اتکا به افرادی انجام خواهد شد که از ضریب هوشی کمتری برخوردار هستند که این امر به عقب ماندگی کشور خواهد انجامید.

• رهبری جهان آینده در دست کشورهای نخبه پذیر!

کشورهایی که دانشمندان و اندیشمندان بیشتری را پذیرا باشند، رهبری جهان آینده را در دست خواهند داشت.شاید بتوان گفت برای رهبری جهان آینده هم نیازی به قدرت نظامی، بمب اتمی، تکنیک ها و تاکتیک های نظامی پیشرفته برای وادار کردن دیگر کشورها به تبعیت نیست زیرا قدرتمندترین ابزار برای دگرگون ساختن جامعه و جهان استفاده از علم و فنآوری است.به طور مثال بعید نیست در آینده با تولید و کشف منابع جدید انرژی مناسب و مواد اولیه ارزان و سازگار با محیط زیست تنها منبع اقتصادی خیلی از کشورها یعنی نفت کم ارزش یا بی ارزش شود.

• جایگزینی فرهنگ

دکتر زلفی‌گل در نظریه اش می گوید: جوامع نخبه هر روزه به علم، فن، صنعت و تولید جدیدی دست می‌یابند و دیگر کشورهای دنیا به دلیل نیاز به آن علوم، فنون و تولیدات جدید، ناگزیر باید هزینه لازم را پرداخت کنند و فرهنگ کشورهای نخبه را که با علوم، فنون و صنایع و تولیدات آنها همراه است نیز بالاجبار بپذیرند.
یعنی محصول فیزیکی و تولیدی حاصل از علم و تکنولوژی جدید به همراه خود، فرهنگ استفاده جدید را نیز متولد می‌کند. لذا هر کشوری با صدور کالاهای خود به دیگر کشورها، فرهنگ خودش را نیز صادر نموده و به مرور زمان فرهنگ دیگر کشورها را با فرهنگ خویش جایگزین می‌نماید و در نتیجه کشورهای نخبه گریز به دلیل نیاز و وابستگی همیشگی، خدمتکار این کشورها می‌شوند.

• چه باید کرد؟

آنچه در بالا آمد از مضرات مهاجت نخبگان بود اما براستی چه باید کرد؟
به عقیده محققان چند راه حل برای ماندن آنها وجود دارد:
۱-بهترین و مطمئن ترین کار سرمایه‌گذاری در خصوص اشتغال آنهاست است.
۲- توجه ویژه به نخبگان، دانشمندان و اندیشمندان جامعه است تا با تولید علم، فن، تکنولوژی و صنعت جدید، فرصت‌های شغلی بر گرفته از علم و صنعت داخلی را برای کشور ایجاد کنند.
۳- تقویت جدی مقاطع تحصیلات تکمیلی و حمایت در ابعاد مختلف مادی و معنوی و به میزان شایسته
۴-راهکارهای مناسبی برای شناسایی و کشف استعدادهای درخشان و پرورش آنها (نخبه پروری) در کنار حفظ سرمایه‌های انسانی موجود (نخبگان) .
۵- تمامی شرکت‌های دولتی و خصوصی موظف شوند واحدهایی تحت عنوان مرکز پژوهشی تخصصی داشته باشند و در صدی از درآمدهای خویش را در خصوص پژوهش هزینه کنند.

• حرف آخر

پدیده بازگشت مهاجرت مغزها با همه ابعادی که بدان اشاره شد ،نشدنی نیست.واقعیت این است که با بکار گیری راه حل هایی می توان از اثرات مخرب آن کاست و حتی روزی شاهد بازگشت ژن های هوشمند به کشورمان بود.

( با تشکر از آقایان مهرداد طبسی و مرتضی شیخ برای مطلب ارسالی)