اصطلاح سازمان غیردولتی یا مردم نهاد (Non-Governmental Organization) و یا به اختصار NGO است و در مورد مؤسسه هایی به کار می رود که مستقیماً از بودجه دولتی استفاده نمی کنند و اعضای آن ها در مقابل فعالیتی که انجام می دهند، مسئولیت واگذار شده دولتی ندارند.
در برخی اوقات این اصطلاح هم مفهوم با People Organization یا به اختصار PO به معنای «سازمان مردمی» به کار برده می شود (اعرابی، ۶۲:۱۳۷۸)
هر چند سازمان های غیردولتی در معنا ریشه در تاریخ دارند اما سازمان ملل متحد برای نخستین بار در سال ۱۹۴۹ سازمان های خاصی را به این نام خوانده و در ماده ۷۱ منشور خود رابطه ای رسمی را با این نوع سازمان ها تعریف کرده است.
NGO گروهی مستقل ، غیر دولتی ، غیر انتفاعی و داوطلبانه از مردم که با هدف مشخص و آشکار پیرامون یک نیاز اجتماعی مشترک گرد آمده اند و در زمینه های فرهنگی ،علمی ، اجتماعی ، خیریه ، زیست محیطی و …… آن فعالیت میکنند.
در ایران نیز مانند بسیاری از کشور های دیگر وجود تشکل ها ، انجمن ها و گروههایی که با هدف غیر انتفاعی فعالیت می کنند سابقه طولانی دارند مثل هیئت های مذهبی و …..
بنابراین رابطه تعریفی سازمان های غیردولتی به شناسایی توسط دولت ها بیانگر پذیرش دولت ها به واگذاری پاره ای امور فعالیتی به آن ها نیز می باشد به ویژه این که در دولت های اقتدارگرا که دارای تمایل به بر عهده داشتن تمام امور است در واقع پذیرش سازمان های غیردولتی می تواند بیانگر خواست تفویض پاره ای امور از واحدهای دولتی به این سازمان ها باشد. از این رو است که در برنامه عمل سازمان خواروبار و غذای سازمان ملل متحد ( که خود یک NGO بین المللی است) اهمیت این نکته و نیز نقش دولت های عضو در رابطه با NGOها و نقش فائو در کمک به پذیرش آن ها توسط دولت ها روشن شده است.
«سازمان های غیردولتی» در واقع به نوعی در تمام کشورها اعم از شمال یا جنوب وجود دارد. چنان که از عنوان آن بر می آید سازمان غیردولتی است بنابراین می توان گفت که ریشه در سازماندهی های اجتماعی دارد اما پیدایش آن را به صورت یک نهاد رسمی به کشورهای غربی و صنعتی پیشرفته نسبت می دهند .
«سالامون لت» در پژوهشی با عنوان « به سوی درک شاخه غیرانتفاعی بین المللی» سازمان غیردولتی (NGO) را تشکلی مستقل، منعطف، دموکراتیک و غیر انتفاعی که فعالیت خود را برای کمک و تقویت بنیه های اقتصادی و یا اجتماعی گروه های حاشیه ای، حل معضلات عامه و یا حتی مسایل قشری خاص متمرکز کرده تعریف کرده است.
سازمان غیردولتی دارای ویژگی ها زیر است :
- سازمان غیردولتی سازمانی غیرانتفاعی، داوطلبانه با جهت گیری توسعه ای/ خدمات رسانی، یا برای منافع اعضا (سازمان مردمی) یا اعضای جمعیت دیگر (به عنوان یک آژانس ) است.
- سازمان غیردولتی سازمان خصوصی اشخاصی است که به اصول مشخص اجتماعی پای بندند و فعالیت های خود را در توسعه جوامعی صرف می کنند که در آن زندگی می کنند یا از خدمات آن بهره مند می شوند.
- سازمان غیردولتی سازمان یا گروهی از مردم است که با هم بدون هر گونه وابستگی به کنترل از بیرون با مقاصد خاص و اهداف دراز مدت برای انجام وظایفی در جهت تدارک تغییر مطلوب در یک جامعه یا ناحیه و با موقعیت فعالیت می کند.
- سازمان غیردولتی، سازمانی مردم-مدار، غیروابسته و انعطاف پذیر است که برای توانمندسازی اجتماعی و اقتصادی گروه های به حاشیه رانده کار می کند.
- سازمان غیردولتی، سازمانی غیروابسته به احزاب سیاسی است که به طور عمومی درگیر کارهایی به منظور کمک به توسعه و رفاه جامعه محلی است.
- سازمان غیردولتی، سازمانی است که در پی فهم دلایل ریشه ای مسایل به منظور انجام کوشش برای رسیدن به کیفیت بهتر زندگی به خصوص برای فقیران، ستم دیدگان و به حاشیه رانده شدگان شهری و روستایی است.
- سازمان غیردولتی، سازمانی است که به وسیله و برای جوامع محلی، با دخالت کم یا بدون دخالت دولت تأسیس می شود، این سازمان ها فقط سازمان خیریه نیستند بلکه فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نیز انجام می دهند.
- سازمان غیردولتی، سازمانی انعطاف پذیر و دموکراتیک و غیرانتفاعی است که بدون انگیزه های سودجویی برای خود به مردم خدمت ارائه می دهد.
با توجه به ساختار سازمانی و نیز ارتباط سازمان های غیردولتی با تشکل های مردمی در تعریف آن می توان گفت که سازمانی است که:
۱-دارای تشکیلات و ساختار سازمانی نهادینه شده و رسمیت یافته باشد.
۲-غیردولتی باشد
۳-غیرانتفاعی باشد
۴-پاسخگوی نیاز جامعه باشد
۵- داوطلبانه باشد.