دریای خَزَر یا دریای مازَندَران یا دریای کاسپیَن ، پهنه‌ای آبی است که از جنوب به ایران، از شمال به روسیه، از غرب به روسیه و جمهوری آذربایجان و از شرق به جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان محدود می‌شود . از این دریا گاهی بزرگترین دریاچه جهان و گاهی کوچکترین دریای خودکفای کره زمین یاد شده و همچنین بزرگترین پهنه آبی محصور در خشکی بشمار می رود .
طول این دریا حدود ۱۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ کیلومتر و سطح دریا پائین‌تر از سطح دریاهای آزاد است و اکنون (ابتدای سده بیست‌ویکم) ۲۶٬۵ تا ۲۸ متر پایین‌تر از سطح دریا است. خط ساحلی دریا حدود ۷ هزار کیلومتر، مساحت آن ۳۷۱ تا ۳۸۶ هزار کیلومترمربع (یک و نیم برابر خلیج فارس) و حجم آب آن نیز ۷۸۷۰۰ کیلومترمکعب است.
دریای خزر در گذشته بخشی از دریای تتیس بود که اقیانوس آرام را به اقیانوس اطلس متصل می‌کرد. از حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیون سال پیش به تدریج راه این دریا ابتدا به اقیانوس آرام و سپس به اقیانوس اطلس بسته شد. در سال ۱۹۵۲، شوروی رود دُن و ولگا را با ایجاد آبراهی مصنوعی به هم پیوست تا کشتی‌های کوچک بتوانند از دریای خزر به دریای آزوف و دریای سیاه بروند. بدینسان دریای خزر دوباره به دریاهای آزاد راه یافت.
قسمت شمالی این دریا بسیار کم‌عمق است به طوری که تنها نیم درصد آب دریا در یک‌چهارم شمالی دریا قرار دارد و عمق آن به طور میانگین کمتر از ۵ متر است. حدود ۱۳۰ رودخانه به این دریا می‌ریزند که اکثر آن‌ها از شمال غربی به دریا می‌پیوندند. بزرگترین آن‌ها رود ولگا است که هر سال به طور میانگین ۲۴۱ کیلومتر مکعب آب را وارد دریای خزر می‌کند. رودهای کورا ۱۳، اترک ۸٫۵، اورال ۸٫۱ و سولاک ۴ کیلومتر مکعب آب را سالانه وارد دریا می‌کنند.
طبیعت بسته خزر آن را منزلگاه جانوران و گیاهان منحصربه‌فردی کرده است اما در عین حال موجب شده تا در مقابل آلودگی‌های کشاورزی و صنعتی و نفتی بسیار آسیب‌پذیر باشد.ین دریا از نظر منابع نفت و گاز بسیار غنی است و ذخایر نفتی آن حدود ۱۷ تا ۳۵ میلیارد بشکه برآورد می‌شود. بخشی از نفت دریاچه که از میدان نفتی باکو پایتخت جمهوری آذربایجان برداشت می‌شود که از طریق خط لوله باکو ، تفلیس ، جیهان به سواحل مدیترانه منتقل می‌شود.
از منابع مهم این دریا؛ ذخایر نفت و گاز موجود در زیر بستر دریا و همچنین انواع ماهیان خاویاری را می‌توان نام برد.
اما نگرانی کشورهای ساحلی از وضعیت رو به تخریب محیط زیست این محدوده آبی باعث شد تا کشورهای ساحلی با به رسمیت شناختن قوانین و مقررات هر یک از دولت های متعهد و آگاهی از تخریب دریای خزر به لزوم حفظ و احیاء منابع زنده برای نسل های حاضر و آتی توجه کنند.
از این رو کشور های حاشیه دریای خزر در سال ۱۳۸۲ یک «کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر» موسوم به «کنوانسیون تهران» را امضاء کرده و در تاریخ ۲۱ مردادماه ۱۳۸۵ لازم الاجرا شدن این معاهده نامه را بعنوان یک واقعه مهم زیست محیطی جشن گرفتند.
از سال ۸۷ به بعد جشن روز جهانی دریای خزر در پنج کشور ساحلی برگزار می شود و ایران نیز همانند سایر کشورها هر ساله برنامه های ویژه ای را به مناسبت این روز اجرا می کند.به همین مناسبت امسال نیز برنامه های متنوعی برای آشنایی ساکنان بومی دریای خزر با محیط زیست این دریا، فرهنگسازی و ایجاد حس مشارکت مردمی، استفاده درست از دریا و ارتقاء دانش جوامع محلی و مسئولان در سه استان ساحلی برگزار می شود.