عطش ورود به دانشگاه ها در کشورهای توسعه یافته چندی است که فروکش کرده اما این تشنگی تا سیراب شدن مشتاقان به ادامه تحصیل در کشورهای در حال توسعه همچنان پا برجاست . به طوری که بسیاری از جویندگان برای محدودیت هایی که در داخل کشور خود دارند بار سفر بسته و به کشورهای توسعه یافته مهاجرت می نمایند .
اما مدتی است که تولد دانشگاههای مجازی فرصتی را خلق کرده تا ضمن جلوگیری از سرمایه های انسانی موجبات رشد و ترقی علمی در داخل کشورها تدوین و اجرا گردد.
اما برای آشنایی با مزایای این دانشگاهها و ضرورت سازگاری با سیر تحولات و تغییرات جدید در دانشگاههای سنتی اشاره می شود :
دانشگاه مجازی عبارت است از محیطی که با بهره گیری از ابزارهای چندرسانه ای مناسب و با دارا بودن زیر ساخت ارتباطی مناسب(چون کامپیوتر، شبکه، اینترنت، فاکس، دوربین، نرم افزارهای تسهیل کننده ارتباطات برخط و…) ارائه دهنده خدمات آموزش الکترونیک و یادگیری الکترونیک است؛ به گونه ای که معمولا نیازی به مکان فیزیکی به شکل دانشگاه سنتی ندارد و دانشجویان قادرند از هر مکان و در هر زمانی که مایل باشند، از بسیاری از خدمات ارائه شده نظیر درسهای الکترونیک یا ارزیابی الکترونیک استفاده کنند.
در واقع دانشگاه مجازی یک سیستم مستقل جهت ارائه خدمات الکترونیک و با بهره گیری از فناوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی است. این سیستم با بهره گیری از قابلیتها و امکانات ارائه شده توسط شبکه اینترنت و ابزارها و فناوریهای چند رسانه ای و با هدف بالا بردن سطح فرهنگ جامعه، جلوگیری از خروج منابع مادی و نیز سرمایه های علمی کشور، ارتقای سطح علمی جامعه و امکان توزیع گسترده دانش، بهره گیری از تخصص و تواناییهای موجود در دانشگاهها ایجاد می‌شود.
در این سیستم ابزاری در اختیار استاد قرار می گیرد که از طریق آن می تواند اطلاعات و دانش خود را با کمترین هزینه به نحو مطلوبی در قالب محتویات چند رسانه ای، به صورت الکترونیک تولید کند. علاوه بر این نحوه آموزش، ارزیابی و سنجش در این سیستم پیش بینی شده و مدیریت آموزشی از طریق اینترنت قابل پیاده سازی است.
قالب دیجیتال به وجود آمده تحت عنوان درس مجازی یا الکترونیک می تواند به دو صورت همزمان و یا غیر همزمان در اختیار دانشجو قرار گیرد. سیستم با دارا بودن امکان برگزاری کلاسهای مجازی، دانشجویان را قادر می سازد در یک محیط با قابلیت همکاری و تعامل به یادگیری به صورت همزمان بپردازند. همچنین با بهره گیری از یک کتابخانه دیجیتال، سیستم قادر است منابع غنی علمی را در اختیار دانشجو و استاد، جهت پربار کردن فرایند آموزش قرار دهد.
خصوصیات دانشگاه مجازی
_ نیاز نداشتن به حضور فیزیکی استاد و دانشجو در کلاس.
_ وابسته نبودن کلاس درس به زمان خاص.
_ کیفیت بالاتر ارائه دروس.
_ پشتیبانی از تعداد زیاد دانشجو در یک درس.
_ بالا بردن سطح علمی جامعه.
_ اقتصادی بودن و سهولت دسترسی.
اجزای دانشگاه مجازی عبارتند از:
- اطاق اطلاعات: که به دانشجویان در فهم دانشگاه مجازی، خدمات آن، سرفصلهای دروس و مدارج تحصیلی کمک می کند.
- واحد تدریس: دفاتر و واحدهای آموزشی که واحدهای درسی، سمینارها، آزمایشگاهها، پایان نامه ها و برنامه امتحانات را ارائه می‌دهند.
- اداره دانشجویان: مسئول خدمات اجرایی و اداری مانند ثبت نام دروس، سمینارها، امتحانات و کارگاههاست.
- کتابخانه دیجیتال: امکان دسترسی به فهرست های اطلاعاتی و کتابخانه ای را فراهم می کند.
- کافه تریا: ارتباطات و اجتماعات دانشجویی را برای دانشجویان دور از دسترس و نیز گفتگو و بحث را برای آنها فراهم می آورد.
- تخته سیاه: دانشجویان را در جریان اخبار قرار می دهد.
- مرکز جستجو: این مرکز به دانشجویان درباره فعالیتهای تحقیقاتی و انتشارات اطلاع می‌دهد و نیز امکان ارتباط بین دانشجویان و محققان را فراهم می سازد.
- فروشگاه کتاب: در این محل امکان خرید منابع درسی میسر است.
- دفتر ثبت نمرات: دفتر ثبت نمرات در واقع یک پایگاه داده است که ریز نمرات دانش پژوهان در آن ذخیره شده و از مکانیزم‌ها و سیستم های امنیتی خاصی برای حفظ امنیت آن استفاده می شود. استاد، دانشجو و اپراتور آموزش به آن دسترسی دارند، ولی سطوح دسترسی آنها با هم متفاوت است.
- اطاق بحث: به فضایی در اینترنت، جهت به اشتراک گذاشتن دانش و ایده دانش پژوهان اطلاق می شود. در این محل موضوعات طرح شده به بحث و گفتگو گذاشته می‌شود و دانش پژوهان بسته به علاقه، در مباحث شرکت می کنند.
- اطاق گفتگو: به فضایی در اینترنت اطلاق می شود که دو یا چند نفر می توانند در آن یک گفتگوی نوشتاری(یا صوتی) را در یک زمان داشته باشند. در یک اطاق گفتگو، کلیه نوشته های یک دانش پژوه یا کاربر به تمام افراد داخل اطاق نشان داده می شود و بر عکس. در اینجا مباحث الزاما علمی نیستند، بلکه مباحث غیر علمی نیز در این اطاق مورد تبادل قرار می گیرند.
- کلاس مجازی: دانشگاههای مجازی همچنین مفهوم کلاسهای سنتی درس را تغییر داده اند. گرچه بسیاری از فعالیتهایی که در کلاسهای مجازی صورت می گیرد، مشابه آنهایی هستند که در برنامه ها و کلاسهای درس سنتی انجام می شود، اما ماهیت و فضایی که این فعالیتها در آن انجام می شود، متفاوت است. در کلاسهای مجازی دانشجویان در دوره هایی به صورت کنفرانس های رایانه ای شرکت می کنند. این دوره ها از طریق اینترنت و شبکه های وب ارائه می شوند و از نرم افزارهایی استفاده می کنند که امکان برقراری ارتباط را برای دانشجویان فراهم می سازند. در کلاسهای مجازی، دانش پژوهان امکان طرح سوال و امکان دیدن یا شنیدن پاسخ سوال خود و دیگران را دارند و همچنین امکان دسترسی به پرونده‌های آرشیو شده نیز برایشان میسر است.
نتیجه گیری :
دانشگاههای سنتی ناگزیر به سازگاری با سیر تحولات وتغییرات جدید هستند. در محیط جدید، نقش مربیان واساتید تغییر خواهد یافت و آنها بیشتر نقش تسهیل گر و مربی یا طراحان آموزشی را ایفا خواهند کرد. پس تغییر یا طراحی و راه اندازی سیستم های مدیریت آموزشی متناسب، الزامی است. نظامهای آموزشی از راه دور، ابزاری برای آموزش مداوم تلقی می شوند و این آموزشها می تواند شامل معلمان و دانشجویان در هر سن، مکان جغرافیایی، موقعیت و وضعیت اجتماعی و سیاسی و با هر گونه آموزشی باشد.
با وجودی که فناوریهای جدید موجب استقلال و انعطاف بیشتر امور آموزشی می‌شود، اما جهت بکارگیری این امکانات، باید ساختار سازمانی موسسات عالی نیز متحول شود. همچنین جهت استفاده از هر سیستم فناوری نوین در امور آموزشی، لازم است شرایطی چون ایجاد زیرساختهای قوی فناوری، تدوین استانداردهای آموزشی لازم برای ارزیابی آموزشگران و دانشجویان، فرهنگ سازی مناسب و تغییر نگرش سنتی جامعه در امر آموزش، سرمایه‌گذاری و مشارکت دولت و بخش خصوصی در این زمینه فراهم شود. با توجه به اقدامات صورت گرفته در این زمینه و علاقه مندی مسئولان دانشگاهها و حتی مدیران ادارات و سازمانهای غیر آموزشی به بهره برداری از روشهای آموزش مجازی و همچنین تغییر و گسترش دسترسی به فناوریهای آموزشی، پیش بینی می شود طی ده سال آینده اکثر واحدهای دانشگاهی در ایران، به جذب و آموزش دانشجو به صورت الکترونیک و بهره برداری از آموزشهای مجازی در سطحی بسیار گسترده، اقدام کنند.