شاخص توسعه انسانی

Human Development Index

توسعه منابع انسانی از جمله مباحث مهم امروز محافل علمای اقتصاد و مدیریت است و در سالهای گذشته، واحد منابع انسانی از واحدی صرفا مدیریتی به یکی از دارایی‌های راهبردی سازمان ارتقا یافته است.

مدیرانِ امروز می‌دانند که برای اجرای راهبردی سازمان بایستی تیمی قوی و کارآمد داشته باشند و بدین ترتیب شرکت‌ها و سازمان‌های نامدار جهان به‌شدت بر اهمیت نیروی انسانی توانمند و حفظ آن تأکید دارند. در واقع، توانایی مدیریت در جذب استعدادها و نیروی انسانیِ مناسب یکی از عناصر کلیدی موفقیت در هر سازمان محسوب می شود.

شاخص‌های مدیریت منابع انسانی برای جذب، هدایت و نگهداشت نیروی زبده، ابزاری است که میزان تطابق و تناسب اهداف راهبردی با اهداف مدیریت منابع انسانی را مشخص می‌کند . به عقیده‌ کارشناسان، مدیران باید دو نکته‌ اساسی را در نظر بگیرند و به‌ طور هم‌ زمان به این موارد توجه و عمل نمایند :

1. اقدامات سنتیِ منابع انسانی، مانند رضایت‌مندی کارکنان، نرخ غیبت و جابه‌جایی آنها.

2. اقدامات راهبردی مدیریت سرمایه‌ی انسانی، مانند عملکرد و فرهنگ کارکنان.

به بیان دیگر تحلیل‌گران و سیاست‌گذاران اقتصادی تا مدت‌ها توسعه را به معنای رشد اقتصادی یا درآمد سرانه بالا می‌دانستند اما با گذشت زمان و ایجاد شکاف بین کشورهای توسعه‌یافته و بقیه کشورهای جهان، استفاده از درآمد سرانه به عنوان شاخص توسعه مورد تردید واقع شد و این موضوع سبب شد تا اندیشمندان تعریف جامع‌تری از توسعه ارائه نمایند که حاصل این تحولات، طرح مفهوم توسعه‌ انسانی بود.

شاخص توسعه انسانی  ( Human Development Index ) یک ابزار آماری است که برای اندازه‌گیری دستاوردهای کلی یک کشور در ابعاد اجتماعی و اقتصادی به کار می‌رود . طبق این شاخص، ابعاد اجتماعی و اقتصادی یک کشور بر اساس سلامت، سطح تحصیلات و سطح زندگی افراد ارزیابی می‌شود . سازمان ملل هر ساله در گزارشی شاخص HDI را برای کشورهای عضو سازمان ملل متحد اندازه‌گیری می‌کند و کشورهای مختلف را براساس آن رتبه‌بندی می‌کند.

مفهوم توسعه‌ انسانی علاوه بر توجه به جنبه کمی رشد اقتصادی، تاکید بیشتری به جنبه‌های کیفی دارد. شالوده اصلی این مفهوم آن است که توسعه باید چیزی فراتر از افزایش درآمد و ثروت باشد و در این میان، شاخص HDI در صدد گسترش دامنه انتخاب‌ها و فرصت‌های انسان‌ها است.

شاخص توسعه انسانی معیاری است که ابعاد کلیدی توسعه انسانی را اندازه‌گیری می کند و این شاخص یک چشم‌انداز کلی از توسعه انسانی ارائه می‌دهد.

شاخص HDI تاکید می‌کند که رشد اقتصادی به تنهایی معیار توسعه نیست و باید افراد و توانایی‌های آن‌ها معیار نهایی برای ارزیابی توسعه یک کشور باشند.

شاخص HDI دارای سه بعد کلیدی است. به بیانی دیگر، HDI یک شاخص ترکیبی برای اندازه‌گیری میانگین پیشرفت در سه بعد اساسی بهداشت، آموزش و درآمد است.

سه بعد شاخص توسعه انسانی :

شاخص HDI میانگین هندسی شاخص‌های نرمال شده برای هر یک از سه بعد است که عبارتند از :

• زندگی طولانی و سالم

• دسترسی به آموزش مناسب

• استاندارد زندگی مناسب

زندگی طولانی و سالم :

اولین بعد شاخص HDI، زندگی طولانی و سالم است. شاخصی که برای اندا‌زه‌گیری این بعد استفاده می‌شود امید به زندگی است.

دسترسی به آموزش: 

دومین بعد شاخص HDI دسترسی به آموزش است. این بعد با سال‌های مورد انتظار تحصیل کودکان در سن ورود به مدرسه و میانگین سال‌های تحصیل در جمعیت بزرگسال اندازه‌گیری می‌شود .

استاندارد زندگی مناسب :

بعد سوم شاخص HDI، استاندارد زندگی مناسب است. برای محاسبه این بعد از درآمد ناخالص ملی سرانه (GNI) استفاده می‌شود.

محاسبه شاخص توسعه منابع انسانی :

• بعد سلامت: این بعد با امید به زندگی در بدو تولد ارزیابی می‌شود.

• بعد آموزش: این بعد با میانگین سال‌های تحصیل برای بزرگسالان (۲۵ سال و بیشتر) و سال‌های مورد انتظار تحصیل برای کودکان در سن ورود به مدرسه اندازه گیری می‌شود.

• بعد استاندارد مناسب زندگی: این بعد با درآمد ناخالص ملی سرانه (GNI) سنجیده می‌شود.

مقادیر پایین HDI اغلب منعکس‌کننده درآمد سرانه پایین و سطوح بالای فقر انسانی هستند. کشورهای دارای پائین‌ترین درآمد سرانه در جهان تا حد زیادی در این بخش قرار می‌گیرند. هرچه از شاخص توسعه انسانی بالاتر می‌رود، به دنبال آن شاخص‌های بهداشت، آموزش و معیارهای استاندارد بهتر زندگی نیز بالاتر می‌روند.

شاخص HDI از برجسته‌ترین معیارهای توسعه انسانی در بین تحلیل‌گران و سیاست‌گذاران اقتصادی است. این شاخص با درجه توسعه‌یافتگی کشورها در ارتباط است. کشورهایی که در رتبه‌بندی سالانه سازمان ملل در رتبه‌های بالاتر قرار دارند، عمدتاً کشورهای توسعه‌یافته امروزی هستند. همچنین کشورهایی که در رتبه‌بندی سازمان ملل در رده پائین‌تری قرار دارند تا حد زیادی کشورهای در حال توسعه، کمتر توسعه‌ یافته و فقیر هستند.

در پایان می توان اشاره کرد که از مهم‌ترین شاخص‌هایی که در چند دهه اخیر برای ارزیابی توسعه انسانی ارائه شده است، شاخص HDI است. این شاخص نسبت به درآمد سرانه، دیدی جامع‌تر به توسعه انسانی دارد. این شاخص بر سه بعد آموزش، بهداشت و درآمد متمرکز است. شاخص HDI خلاصه مفیدی از دستاوردهای یک کشور در توسعه انسانی ارائه می‌دهد، اما معیار جامعی نیست. سازمان ملل شاخص‌های بیشتری را برای در نظر گرفتن سایر عوامل موثر بر توسعه ایجاد کرده است.

خلاصه گزارش دفتر برنامه توسعه سازمان ملل متحد در گزارش سال ۲۰۲۰ در خصوص شاخص توسعه انسانی :