همانطور که از کنار باغ ها گذر می کنیم درختانی را ملاحظه می کنیم که برهنه و عریان دست‌های خود را به سوی آسمان گرفته اند و با خدا سخن می‌گویند و شکرگزارند و در انتظار فصل جدید و زندگی سبزی در بهار در را در خواب زمستانی در سر می پرورانند.
برای همین مظور با هرس زمستانه می‌تواند انتظار دور آنها را به یقین نزیک نموده و تعادل لازم را در رویش و زندگی دوباره در بهار را بوجود آورد .
برای این منظور لازم است که موارد زیر را در خصوص هرس زمستانه به یاد داشته باشیم :
- هرس زمستانه به چه معناست؟
هرس به معنای حذف اندام‌های گیاه است تا به رشد، باروری و سلامت آن کمک بیشتری شود . هرس زمستانه هنگام خفتگی یا خواب زمستانه انجام می‌شود و به آن هرس سیاه نیز می‌گویند . مهم‌ترین قسمت گیاه که در این فصل هرس می‌شود، شاخه است و در بین اعضای مختلف گیاه، شاخه‌ها نقش بسیار مهمی را در مقاومت گیاه در برابر فشارهای بیرونی مانند باد، یخبندان و همچنین وزن میوه‌ها بر عهده دارند . تعداد و زاویه شاخه‌ها در این بخش مهم‌ترین هستند بنابراین زمانی که می‌خواهید هرس را خودتان انجام دهید باید به نکات مهمی توجه کنید و شاخه‌های گیاه را به مقدار لازم و بااحتیاط کافی قطع کنید.
-
قطع شاخه‌ها را فراموش نکنید!
درختان و درختچه‌ها بدون هرس شدن شاخه‌های متراکمی دارند و از نظر زیبایی و میوه‌دهی مطلوب نیستند و بدین ترتیب شاخه‌ها مزاحم رشد هم بوده و در هم پیچ می‌خورند و همچنین زمانی که شاخه‌ها متراکم باشند، نور به قسمت‌های میانی نمی‌رسد و شاخه‌های میانی خشک می‌شوند و از بین می‌روند ضمن اینکه گل و میوه تنها در قسمت بیرونی تاج گیاه تولید می‌شود و میزان محصول کم می‌شود بنابراین برای جلوگیری از این اتفاق باید گیاه را هرس کنید.
-
هرس سیاه برای خواب زمستانه
هرس سیاه مربوط به زمانی از سال است که گیاه بدون برگ بوده و در خواب است. این هرس معمولاً بیشتر انجام می‌شود؛ چون فقدان پوشش گیاه باعث می‌شود به‌راحتی بتوان شاخه‌های اضافی را دید و آنها را حذف کرد. همچنین چون گیاه در این زمان فعالیت زیستی زیادی ندارد، آسیب چندانی با هرس به آن وارد نمی‌شود. یکی از کاربردهای هرس زمستانه، شکل‌دهی نهال‌های جوان و تازه کاشته شده است . بنابراین با هرس شاخه‌های اصلی درخت یا درختچه را می‌توان تعیین کرده و گیاه را به سمتی هدایت کنید که فرم مورد نظر را بگیرد.
-
زمستانه برای قوت بیشتر درختان
هرس زمستانه درختان باعث می‌شود شاخه‌های تولیدشده در سال آینده تقویت شوند و اگر هرس در فصل سرد انجام نشود یا میزان آن سبک باشد، تعداد شاخه‌هایی که با رشد جدید ظاهر می‌شوند، کمتر هستند . درختی که هرس سنگین می‌شود تعداد جوانه‌های کمتری برای رشد شاخه‌هایش در فصل بعد دارد؛ بنابراین مواد غذایی ذخیره شده به شاخه‌ها و جوانه‌های کمتری می‌رسد و در نهایت شاخه‌های جدید رشد بیشتری می‌کنند، طویل‌تر می‌شوند و برگ‌های سبزتر و بزرگ‌تری نیز می‌آورند. این نکته را فراموش نکنید که هرس شدید زمستانه باردهی گیاه را به تعویق می‌اندازد.
به یاد داشته باشید که شاخه‌های گیاه به دو نوع بارور و نابارور تقسیم می‌شوند. شاخه‌های نابارور شامل پاجوش، نرک و شاخه‌های بدون گل میوه هستند و شاخه‌های بارور دارای گل و میوه هستند . در هرس شاخه‌های نابارور بر اساس موقعیت آنها را می‌توان در فصل استراحت با سرزنی یا شاخه‌برداری هرس کرد اما هرس شاخه‌های بارور بستگی به سن آنها دارد و باید در زمستان سالی که میوه داده‌اند، هرس شوند.
-
اصول اصلی هرس زمستانه
- اگر می‌خواهید یک شاخه کامل را حذف کنید، باید از پایین‌ترین قسمت آن را برش دهید تا قسمتی از آن شاخه روی تنه باقی نماند. در این صورت بافت زخم‌خورده سریع ترمیم شده و بیماری به آن نفوذ نمی‌کند. اگر قطر شاخه بیشتر از ۵ سانتی‌متر باشد، سطح بریده شده باید با چسب باغبانی دارای سم قارچ‌کش پوشانده شود.
- هرس شدید یک‌باره گیاه ممکن است عوارضی داشته باشد. درختی که چند سال هرس نشده را یک‌باره هرس نکنید. هرس شدید یک‌باره می‌تواند باروری درخت را اگر هنوز میوه و گل نداده، چند سال عقب بیندازد یا درخت بارور را دارای محصول کمتری کند یا به‌طور کامل محصول‌دهی آن را متوقف کند.
- زمانی که می‌خواهید شاخه درخت را حذف کنید، دقت کنید هرچه زاویه شاخه با تنه به ۹۰ درجه نزدیک‌تر باشد، شاخه قوی‌تر بوده و رشد بهتری دارد. پس هنگام هرس ابتدا شاخه‌هایی را حذف کنید که با تنه زاویه کمتری دارند و ضعیف‌تر هستند.
- شاخه‌هایی که دارای ۲ انشعاب هستند، اگر قطرهای متفاوتی داشته باشند، قوی‌تر هستند؛ بنابراین سعی کنید شاخه‌های منشعبی را حذف کنید که قطر مساوی دارند.
- در هرس شاخه به شکل سرزنی، معمولاً یک‌سوم تا نصف انتهای شاخه‌های بلند حذف می‌شوند. نکته مهمی که در سرزنی باید به آن توجه کنید این است که وضعیت اولین جوانه نزدیک محل برش به کدام سمت است. اگر جوانه در بالای شاخه قرار داشته باشد، رشد این شاخه در سال بعد به سمت بالا و به شکل قائم خواهد بود و فرم درخت متراکم‌تر می‌شود؛ به همین دلیل می‌توانید با توجه کردن به محل قرارگیری اولین جوانه شاخه بعد از هرس، تراکم و گسترش فرم درخت را کنترل کنید. جوانه در قسمت زیرین باعث رشد شاخه در فصل رشد به حالت افقی می‌شود که سبب گسترش درخت می‌شود.
- رشد جوانه‌هایی که در قسمت بالایی شاخه قرار دارند سریع‌تر است.
- در درختان میوه برای اینکه محصول بیشتر و مرغوب‌تری تولید شود، نور باید به اندازه کافی به همه نقاط و خصوصاً قسمت‌های درونی برسد. باید هنگام هرس سعی کنید شاخه‌های اضافی را از قسمت میانی حذف کنید. شاخه‌های کج و زاویه‌دار حتماً باید حذف شوند؛ چون هم سایه می‌اندازند و هم مزاحم رشد باقی شاخه‌ها می‌شوند.
- تمام شاخه‌های شکسته و خشک‌شده را بریده و بسوزانید. بسیاری از بیماری‌ها و آفات در این شاخه‌ها زمستان را می‌گذرانند.
- در هرس زمستانه اگر شاخه کلفت و سنگینی را می‌برید، مراقب باشید به دلیل وزن زیاد باعث نشود که قسمتی از پوست و چوب تنه جدا شود. می‌توانید در این صورت هرس را در ۳ مرحله انجام دهید؛ مرحله اول ۱۰ سانتی‌متر انتهای شاخه را به عمق یک‌سوم تا نصف قطر آن از پایین برش دهید. مرحله دوم برش چند سانتی‌متر عقب‌تر و از بالا به پایین باشد تا این قسمت کامل جدا شود و قسمتی از شاخه که باقی‌مانده را در مرحله سوم با یک برش قطع کنید.