سلامت و نشاط جامعه برای توسعه پایدار از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و این امر مستلزم توجه مدیران ملی و منطقه ایی به توسعه و تجهیز اماکن ورزشی و توجه به ورزش های مختلف به ویژه ، ورزش همگانی می باشد و در این میان نقش مدیران و تصمیم سازان شهری برای استقرار و جانمایی این اقدام مهم ، از جایگاه و اهمیت بالایی برخوردار می باشد .
از ویژگی های مهمی که نظریه پردازان علمی برای یک شهر پایدار و سالم در نظر گرفته اند؛ تاکید بر مشارکت نهادهای مردمی و تشویق و ترغیب شهروندان به مشارکت در فرآیند برنامه ریزی شهری است که در سالهای اخیر با اجرای راهکارهای عملی در حوزه خصوصی‌سازی در بسیاری از کشورها طراحی و به مرحله اجراء درآمده به عنوان، راه حلی در جهت منطقی کردن ساختار اقتصادی جامعه، کاهش بار مالی، افزایش کارآیی، گسترش فعالیت‌ها و تجهیز منابع مالی دولت و استفاده کارآمد از امکانات و منابع موجود بهره‌گیری شده است.
شرایط حاکم بر ورزش کشور، حکایت از آن دارد که در طول سالهای گذشته، بخش‌های مختلف ورزش از جمله ، همگانی، قهرمانی، آموزش و پرورش و… تحت نظر مستقیم دولت یا مؤسسات وابسته آن بوده است بطوری که، امکان زمینه‌سازی فعالیت‌های سرمایه‌گذاری بخش‌های غیردولتی بنحو مطلوب و مناسب فراهم نشده است.
با توجه به نقش و تاثیر مشارکت مردمی و بخش خصوصی در توسعه فضاهای شهری که زمینه ساز دستیابی به توسعه پایدار میگردد؛ می توان اینگونه نتیجه گرفت که آگاهی از توان و محدودیت های بخش خصوصی، نحوه سرمایه گذاری و چگونگی مشارکت فعال آن در بخش ورزش سبب می‌شود، سازمانهای دولتی در احداث و اداره فضای ورزشی و گسترش و تجهیز آن به مشارکت نهادهای خصوصی بهای بیشتری دهند. بنابراین چنین نتیجه‌گیری می‌شود که برای افزایش سرانه ورزش در شهرها و استفاده عموم شهروندان از امکانات ورزشی به مشارکت بخش خصوصی و مردمی نیاز مبرمی احساس میگردد و این در سایه سیاست گذاری و نیز نظارت دقیق بر اجرای فرآِیندهای مربوطه توسط مدیران شهری و نیز مدیران ورزشی و حمایت تمام قد از توسعه و تجهیز پایدار اماکن و اقدامات ورزشی امکان پذیر خواهد بود .
با عنایت به توضیحات فوق می توان اشاره کرد که فضاها و اماکن ورزشی گونه‌ای از فضای اجتماعی در سکونت‌گاه‌های انسانی هستند که کارکردهای ذیل را شامل می شوند :
- حضور همزمان و متراکم افراد جامعه .
- اهمیت گذران اوقات فراغت وتفریح در شهرها.
- انجام مسابقات و رقابت های ورزشی بین گروه های جمعیتی .
در بسیاری از محله‌های شهری ایران ، غالب کاربری زمین فقط کاربری مسکونی و مراکز خرید است در حالی که هر محله شهری باید نیازمندی های مربوط به خود را داشته باشد چرا که انسان‌های ساکن در شهرها باید انسان های متحرکی باشند و نیازمند فضاهای باز و سبز، فضاهای ورزشی و بازی نیز هستند . باید در میان شهرها، محیطی طبیعی حضور داشته باشد در حالیکه در کمتر واحدی از واحدهای مسکونی تازه ساز جایی برای تحرک و ورزش و فضاهای باز در نظر گرفته شده است.
مطالعات متعددی حاکی از آن است که مردم زمانی تمایل به فعالیت فیزیکی نشان می‌دهند که دسترسی مناسب و راحتی به مکان‌های مخصوص ورزش کردن نظیر پارک‌ها و اماکن ورزشی داشته باشند. مصداق این موضوع را می توان در گزارش مؤسسه CDC در آمریکا دانست که در آن اشاره شده است که ایجاد و توسعه فضاهای ورزشی مناسب فعالیت می‌تواند باعث افزایش ۲۵ درصدی مردم در انجام فعالیت و ورزش حداقل ۳ بار در هفته شود.
با توجه به مطالب فوق ، ضرورت توسعه فضاهای ورزشی در شهرها به دلایل زیر مشخص‌تر و اهمیت آن بارزتر میگردد :
- در شهرهای امروزی با گسترش تکنولوژی، سطح فعالیت ورزشی و جسمانی حرکتی افراد کاهش داشته و فعالیت های ذهنی و فشارهای روانی (افسردگی، پرخاشگری، اضطراب و …) مردم افزایش یافته است که برای برطرف نمودن مشکلات مذکور، یکی از بهترین اقدامات، اشاعه ورزش با توسعه و ساخت فضاهای ورزشی است.
- ورزش یکی از مناسب ترین عوامل در ارتقای سطوح اجتماعی و فرهنگ عمومی است.
- کمبود اماکن تفریحی و ورزشی با توجه به پراکندگی جمعیت مناطق مختلف از مهمترین مشکلات شهرهای گوناگون کشور می‌باشد که نهایتا منجر به نابسامانی‌های اجتماعی (بزهکاری، گرایش به مواد مخدر، جنایت و…) در میان جوانان می گردد.
- افزایش جمعیت کشور به خصوص افزایش جمعیت گروه جوان کشور که برای رفع نیازهای این قشر (نامتناسب بودن جمعیت با فضاهای ورزشی)، لزوم برنامه ریزی اصولی برای توسعه فضای ورزش شهری را ضروری می سازد.
- برای گذراندن و پرنمودن اوغات فراغت افراد، نیاز به ساخت و توسعه فضاهای ورزشی و یا تجهیز آنها احساس میگردد.
- بالارفتن ساعات کار شهروندان به دلیل افزایش هزینه‌های زندگی و رفاهی، منجر به خستگی جسمی و روحی میگردد که ورزش راه حل منطقی و علمی برای کاهش میزان خستگی افراد است که این امر با توسعه مراکز و فضاهای ورزشی امکان پذیر است.
- یکی از محوری‌ترین نگرش‌های توسعه پایدار شهری، ساماندهی جمعیت سالم در چارچوب شهروندان سالم در محیط زیست سالم است و افق مدکور حاصل نمی‌گردد مگر با توسعه و تجهیز فضاهای ورزشی.
- مهاجرت گسترده روستانشینان به شهر به دلیل کمبود فرصت‌های شغلی و نبود امکانات و تسهیلات، موجب افزایش جمعیت درون شهرها به خصوص در مناطق فقیر نشین و حومه شهرها میگردد و محیط‌های فوق‌الذکر باعث ایجاد سطوح پائین فعالیت فیزیکی می‌گردند. جهت برداشتن موانعی که در این گونه محیط‌ها برسر راه فعالیت قرار دارد نیاز به فراهم آوردن تسهیلات بیشتر برای فعال بودن افراد احساس میگردد.
یکی از بزرگترین مشکلات شهرهای بزرگ، کمبود فضاهای ورزشی و توزیع ناعادلانه آن با توجه به جمعیت هر منطقه و همچنین کمبود و ناکافی بودن منابع مالی سازمان تربیت بدنی برای ایجاد اماکن ورزشی است.بنابراین مشارکت بخش خصوصی و مردمی در توسعه اماکن ورزشی با وضع و تصویب قوانین توسط مدیران و نمایندگان شوراهای شهر امری ضروری و اجتناب ناپذیر می باشد .
بنابراین برای احداث و اداره اماکن ورزشی و تجهیز آنها نیاز مبرم به حضور مستحکم مدیران شهری و نمایندگان مردم در شوراهای محلی از جمله شورای اسلامی شهر و روستا ، برای مشارکت بخش خصوصی و جبران کمبودها بیش از پیش احساس می شود. لذا طرح توسعه ورزش در مناطق شهری و یا بعبارتی طرح احداث فضاهای ورزشی مناسب در محلات ممکن نخواهد گردید مگر با مشارکت بخش خصوصی با اتکا به مدیریت شهری و مصوبات قانونی توسط نمایندگان پارلمان شهری.
با پیشرفت تکنولوژی اطلاعات در شهرهای بزرگ و مطرح شدن مدیریت نوین شهری نمیتوان از اصل مهم مشارکت در زمینه های مختلف شهری چشمپوشی نمود. لذا با حاکمیت نظام متمرکز برنامه ریزی شهری، مدیریت شهرها طبق دستورالعمل های سازمانهای دولتی اداره شده است که در بیشتر مواقع شاهد عدم مشارکت فعال بخش خصوصی در سرمایه گذاری، مدیریت و برنامه ریزی امور شهری بوده ایم و موانع مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و غیره پیش روی نهادهای خصوصی وجود داشته است که بعضی از این موانع شامل:
- عدم آشنایی کافی مدیران شهری با کارکردهای ورزشی در جامعه
- محدودیت های محیط قانون گذاری و نظارتی
- عدم اعطای موافقت اصولی بصورت سهل و آسان برای احداث اماکن ورزشی از طرف اداره کل تربیت بدنی استانها
- عدم شناسایی و قرار ندادن زمین های مناسب و ارزان در اختیار بخش خصوصی
- عدم بازدهی مناسب سرمایه‌های بخش خصوصی در ورزش
- در نظر نگرفتن وام بانکی با سود مشارکت کم و مناسب‌تر
- اهمیت ندادن به حضور جدی وفعال بخش خصوصی در ورزش از طرف سازمان های دولتی
- عدم بهره مندی از نقطه نظرات و مشارکت فکری نخبگان حوزه ورزشی
- عدم سرمایه گذاری و یا استفاده از نتایج پژوهشی در حوزه ورزشی
لازم است بدانیم که شهرداری ها به عنوان یک نهاد خدماتی اجتماعی و دیگر سازمان های مربوطه می‌توانند از راهکارهای ذیل برای جلب مشارکت های مردمی و بخش خصوصی در توسعه فضاهای ورزشی استفاده نماید :
- مبادرت به تعیین سند مالکیت برای زمین با اخذ مجوزهای لازم (زمین‌هایی با کاربری ورزشی که در تصرف شهرداری نمی‌باشد).
- واگذاری زمین‌های مورد نظر از طریق فراخوان عمومی به سرمایه‌گذاران بخش ورزشی با اولویت فارغ‌التحصیلان رشته تربیت بدنی و علوم ورزشی.
- طراحی طرح جامع اماکن ورزشی و توزیع عادلانه فضاهای ورزشی در مناطق مختلف شهری با توجه به پراکندگی جمعیتی، جنسیتی و سنی.
- پیش‌بینی و تأمین اراضی و زمین های مناسب جهت احداث فضاها و اماکن ورزشی در طرح های جامع و تفصیلی مناطق شهری مبتنی بر نیازسنجی های جمعیتی و امکان سنجی های لازم و نیز انجام اقداماتی ویژه جهت ساماندهی بافت شهری هر منطقه.
- شناسایی و مطالعه شرایط اقتصادی و تحصیلی ساکنان مناطق مختلف با توجه به طرح جامع برای توسعه فضاهای ورزشی.
- معرفی سرمایه‌گذاران و تعاونی‌ها از سوی شهرداری برای اخذ وام به بانک‌هایی که با شهرداری فعالیت می‌نمایند.
- واگذاری مکان هایی به بخش خصوصی و تعاونی‌ها به صورت اجاره به شرط تملیک با در نظر گرفتن نظارت از سوی شهرداریها.
- تدوین برنامه ای برای مشارکت فعال مردم و بخش خصوصی.
- برنامه ریزی برای طرحهای زودبازده فضای ورزشی شهری (مانند بنگاه های زودبازده) و اعطای تسهیلات به بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در این طرح‌ها.
- اعمال حمایت های مالی، پشتیبانی، خدماتی و تجهیزاتی در ایجاد، مرمت، بازسازی و نوسازی فضاها و اماکن ورزشی متعلق به شهرداری با رعایت اصل توزیع عادلانه در مقیاس‌های جغرافیایی وجمعیتی مختلف.
- استقبال، جذب و حمایت از سرمایه گذاری و مشارکتهای مردمی جهت ساماندهی و توسعه فضاهای ورزشی به خصوص در اراضی و اماکن متعلق به بخش خصوصی.
- تسهیلات ویژه قانونی و خدماتی به بخش خصوصی برای احداث اماکن ورزشی در مناطق محروم.
- معافیت اماکن خصوصی از مالیات بردرآمد.
- فراهم کردن تشکیلات بانکی برای ارائه وامهای بلند مدت و کم بهره بر در آمد.
- تنظیم آیین نامه جدید و مشخص برای فراهم سازی بستر و زمینه های مناسب برای فعالیت های بخش خصوصی از طرف سازمان تربیت بدنی
این موارد تنها در سایه حضور فعال و مشارکت جویانه مدیریت شهری و نمایندگان پارلمان محلی از جمله شوراهای شهر و وضع قوانین و مقررات حمایتی و همچنین نظارت دقیق و مدیریتی بر فرآیندهای اجرایی ، قابل بررسی و اقدام خواهد بود و مهم است تا بیش از پیش در حوزه انتخاب مدیران و نمایندگان محلی در حوزه مدیریت شهری و قانون گذاری دقت نظر بیشتری را مبذول نماییم .
( با تشکر از جناب آقای مصطفی سلجوقی حسن آبادی، دانشجوی دکترای مدیریت تربیت بدنی ، برای ارایه مطلب فوق )