ظاهرا تشریفات رسمی اعم از لباس و نحوه گفتار و رفتار و کردار رهبران دنیا در حال دگرگونی است. به عبارت دیگر سالها بود که وقتی یک نفر به مقام مهمی در کشور خود می رسید، سعی می کرد تشریفات مربوط به آن مقام را رعایت نماید.
به عبارتی دیگر در لباس پوشیدن خود دقت کند، گفتار و رفتار خود را متفاوت سازد، به گونه ای رفتار کند که با منصب جدید خود هماهنگی داشته باشد. البته وقتی سخن از هماهنگی می رود، مقصود شباهت رفتار مقام جدید با پیشنیان او و ظاهر و لباس متعارف آن شغل است.
اما رفتار و کردار برخی از رهبران حکایت از آن دارد که وقتی یک نفر از طبقه متفاوتی به مقام بالایی می رسد، طبعا برخی از رفتارهای طبقه خاص خود را هرچند که مشاوران او مخالف باشند با خود خواهد آورد و نشان خواهد داد که متفاوت است. مثلا وقتی که فیدل کاسترو به رهبری کوبا رسید، بارها و بارها او را در همان لباس چریکی مشاهده کردیم حتی در مناسبت های رسمی و یا وقتی که نلسون ماندلا به رهبری آفریقای جنوبی رسید، بسیار او را در پیراهن منقوش دیدیم ولی ناگفته نماند لباس ملی برخی از کشورها که جایگزین لباس رسمی آنها می شود، مقصود ما نیست.
برای مثال پیراهن “باتیک” در اندونزی که علاوه بر مقامات اندونزی، بر تن مهمانان نیز می کنند، جایگزین کت در لباس رسمی است که سرزمین استوایی آنها گرم و مرطوب است و پوشیدن این پیراهن بجای کت، راحتی بیشتری فراهم می کند. رهبر جمهوری دمکراتیک کره (همان کره شمالی) هم وقتی بجای پدر نشست، کت و شلوار را کنار نهاد و در لباسی که در ایران به “کاپشن” معروف است، و یا در لباس نیم تنه نظامی ظاهر می شود.
در این میان باراک اوباما که در این روزها سالهای آخر خود را در مسند ریاست جمهوری امریکا را سپری می کند دارای فرهنگ پوشش و گفتار و کردار خاص است به طوری که از پیشنیان خود حتی همان جرج بوش پسر هم متمایز بود به عبارتی دیگر در یک معنی می توان گفت، نه رسمی است و نه غیررسمی که فصلی است. توضیح آنکه فصلی معادل کلمه کژوئل Casual است که در ایران عموما آنرا اسپرت می نامند.
وقتی که کاخ سفید عکسی از اولین جلسه رسمی اوباما در کاخ سفید منتشر ساخت، او را در پیراهن بدون کت نشان می داد که حتما قبل از انتشار با او چک شده بود و با عکس های رسمی جرج بوش تفاوت داشت. زیرا هر وقت جرج بوش در جلسات رسمی کاخ سفید شرکت می کرد، حتما کت می پوشید و کراوات می زد. در نشستی هم که اوباما با مقامات نظامی داشت و گفتگوها تا پاسی از شب ادامه یافت، بر خلاف معمول از حاضران عذرخواهی کرد و با کلماتی معمولی گفت: ببخشید کمی وقتتون را تلف کردیم! در مقابل ، جرج بوش خیلی وقت شناس بود و بر شروع و خاتمه جلسات خود بر اساس وقت تنظیم شده قبلی تأکید داشت. حتی یکبار که کالین پاول، وزیر خارجه وقت، دیر کرده بود، دستور داد تا در دفتر را بر روی او ببندند.
حرف زدن اوباما هم متفاوت بود و برای نمونه وقتی که وارد یک جلسه رسمی امضای یک قانون جدید شد، بجای گفتن جمله فاخر مرسوم: چه برنامه ای در پیش است؟ یک کلمه شکسته گفته بود، چه خبر؟ یعنی ” Wassup” که خود تلفظ سریع جمله غیررسمی (What’s up?)می باشد.
اوباما گاه در میان سخنان رسمی خود هم، غیررسمی می شود و به حاشیه می رود. مثلا یکبار در یک جلسه رسمی گفته بود، می خواهم چیزی بگویم که به بحث جلسه درباره اقتصاد ربطی ندارد: “امروز مدرسه بچه ها را تعطیل کرده اند، به خاطر چی؟ به خاطر یک خرده برف و یخ؟” (اشاره او به تعطیلی مدارس در واشنگتن به دلیل ریزش برف و سرما و یخبندان بود). حاشیه رفتن در مذاکرات رسمی معمول نیست و تنها بعد ازاتمام دستور کار، می توان حاشیه رفت، تازه آن هم نه اینگونه حاشیه ها!
یکی از کارشناسان مطالعات رفتارهای حاکمان، درباره گفتار خاص اوباما عقیده دارد که نحوه سخن گفتن او در جلسات رسمی کاخ سفید، شبیه به نحوه حرف زدن او در جریان مبارزات انتخاباتی اوست. این طرز سخن گفتن، موجب شده است تا مردم عادی آمریکا، او را شبیه خود ببینند. او می افزاید: “وقتی که شما خود را به عنوان یک اصلاح گر بیرون از طبقه حاکمه مطرح می کنید، باید متفاوت رفتار کنید و سخن بگویید . وقتی هم که سه چهارم مردم آمریکا از وضع موجود ناراضی هستند، هر گونه عمل کنید و حرف بزنید، خوششان می آید.”
وابسته مطبوعاتی جرج بوش هم در خصوص حضور بدون کت اوباما در اجلاس کاخ سفید گفته است: “هر کدام از رئیس جمهورها، اختیار کار خود را دارند، بدون کت باشند یا با کت؟” اما وی درباره طولانی شدن جلسات کاخ سفید که مقامات در آن شرکت دارند، نظرداده است که “جلسات باید زود و سروقت تمام شود، وگرنه همه را خسته می کند.” یک مسئله دیگر هم هست که اگر اصلاح نشود، مشکل ساز خواهد شد.
جرج بوش ساعت ۶ صبح کارش را درکاخ سفید شروع می کرد، اما اوباما صبح خواب است و ساعت ۱۱ شروع بکار می کند. البته گاهی هم سرزده و بدون خبر قبلی به اتاق های کاخ سفید وارد می شود. جالب تر که این رفتار و گفتار اوباما به همکاران او هم سرایت کرده است. پس اگر روزی یکی ار مقامات کاخ سفید را در جلسات رسمی با پیراهن آستین کوتاه هم دیدید، تعجب نکنید. اما دیگر آن روزها که همراهان انتخاباتی اوباما او را با اسم کوچکش ” باراک” بر اساس عادت آمریکایی ها صدا می کردند، گدشته است و او را “آقای رئیس جمهور” صدا می کنند . با این همه، کارشناسانی که از نزدیک رفتار و کردار اوباما را مشاهده می کنند، عقیده دارند که کار با ابهت جدید و کاخ با شکوه سفید، اوباما را مبهوت نکرده است.
خوب از اوباما زیاد گفتیم برخی دیگر از رهبران دنیا هم از قواعد معمول و مرسوم تشریفات، کمی فاصله گرفته اند و گویا تشریفات هم متحول شده است. اما مسئله ای که می ماند رفتار متفاوت مقامات کشورهایی است که به رعایت تشریفات شهره اند، مانند انگلیسی ها و حال باید رفتار متفاوت آنها را چگونه تفسیر کنیم؟ مثلا وقتی نخست وزیر انگلیس از همتای چینی خود در دفتر کارش استقبال کرد، بر خلاف معمول که باید سمت چپ او می ایستاد، در سمت راست او قرار گرفته بود یا رئیس جمهور فرانسه که برخلاف روسای جمهور سایر کشورها ، خیلی شرقی رفتار می کند.
در کنار همه تشریفات معمول در ملاقات رهبران جهان و یا مقامهای عالی کشورها ، این موضوع اهمیت دارد که در این ملاقاتها میبایست اخلاقیات در صدر رفتارهای طرفین قرار گرفته و آن را رعایت نمایند و در هیچ یک از مراودات و ملاقات های انجام شده به ویژه در سطح بین المللی عدم رعایت اصول اخلاقی پذیرفته نیست و امری ناپسند تلقی شده و مقامات کشورها خود را ملزم به رعایت اصول خلاقی در تشریفات می دانند .
بدیهی است در این میان دیده می شود که بعضا برای متفاوت بودن ؛ برخی از افراد صاحب نام ،رفتارهایی نه چندان دور از ادب ولی متقاوت از عرف بین المللی از خود نشان می دهند تا برای خود جای پایی در افکار عمومی پیدا کنند که البته دیر یا زود این چای پا فقط در خاطره ها و یادها می ماند و بس !!
پس به یاد داشته باشیم رهبران و مقامات عالی دولتها همواره میبایست اصول اخلاقی در روابط حاکمیتی خود را رعایت نمایند چرا که وقتی در آن مسند تکیه می زنند ، پا را از حوزه شخصی فراتر گذاشته و با رفتار خود نشانی از سرزمینی را که در آن حکومت می کنند را به تصویر می کشند .