ابوریحان محمد بن احمد بیرونی از دانشمندان بزرگ ایران در علوم حکمت و اخترشناسی و ریاضیات و تاریخ و جغرافیا – در سال ۳۶۲ هجری قمری در اطراف خوارزم متولد شد و به این خاطر به بیرونی یعنی خارج از خوارزم معروف شده است.
او معاصر با شیخ‌الرییس ابن سینا بود و میان آن دو مراسلات و محادثاتی رد و بدل می‌شد و ازجمله کارهایی که ابوریحان بیرونی کرده این است که «وجوه توافق میان فلسفه فیثاغوری افلاطونی و حکمت هندی و بسیاری از مذاهب صوفیه را بیان کرده است .
او از اولین کسانی است که به پیدا کردن وزن مخصوص بسیاری از اجسام مبادرت کرد و آن‌چنان این کار را دقیق انجام داد که اختلاف وزن‌های محاسبه‌شده‌اش با وزن‌هایی که دانشمندان در قرن‌های اخیر با توجه به تمام وسایل جدید خود تهیه کرده‌اند، بسیار ناچیز است.
ابوریحان در طول عمر خود به شهرهای مختلفی سفر می‌کرد و به اندازه‌گیری طول و عرض جغرافیایی آن شهرها می‌پرداخت و سپس موقعیت هر شهر را روی یک کره مشخص می‌کرد و پس از سال‌ها توانست آن نقاط را روی یک نقشه مسطح پیاده کند و این مقدمهعلم کارتوگرافی بود که این‌کار با ابوریحان شروع شد.
نزد ابونصر منصور علم آموخت، در ۱۷ سالگی ارتفاع خورشیدی نصف‌النهار را رصد کرد و بدین ترتیب عرض جغرافیایی زمینی آن را استنتاج کرد.در دربار مأمون خوارزمشاهی قرب و منزلت عظیم داشته، چند سال هم در دربار شمس‌المعالی قابوس بن وشمگیر به‌سر برده است.
در حدود سال ۴۰۴ هجری قمری به خوارزم مراجعت کرد. زمانی که سلطان محمود غزنوی خوارزم را گرفت، درصدد قتل او برآمد و به شفاعت درباریان از کشتن وی درگذشت و او را در سال ۴۰۸ هجری با خود به غزنه برد.
در سفر محمود به هندوستان، ابوریحان همراه او بود و در آن‌جا با حکما و علمای هند معاشرت کرد و زبان سانسکریت آموخت و مواد لازم را برای تألیف کتاب خود ـ “ماللهند” ـ جمع‌آوری کرد. ابوریحان در طول زندگی خود حدود یک‌صد و ۴۳ کتاب در زمینه‌های نجوم، هیأت، منطق و حکمت نوشت.
این روایت معروف است که در واپسین ساعات عمر ابوریحان بیرونی شخصی به دیدنش آمد و او در بستر بیماری پاسخ مسأله‌ای علمی را از وی پرسید. اطرافیان که از کار او متعجب شده بودند، از بحث علمی برحذرش داشتند؛ ابوریحان در پاسخ چنین گفت: «آیا پاسخ این سوال را بدانم و بمیرم بهتر است یا ندانسته بمیرم؟» ابوریحان بیرونی در سال ۴۴۰ هجری قمری در سن ۷۸ سالگی در شهر غزنین از دنیا رفت.
سیزدهم شهریورماه، روز بزرگداشت ابوریحان بیرونی است و این روز را گرامی میداریم .