با نگاهی اجمالی به توسعه و رشد فزاینده شهرها در دهه های اخیر می‌توان گفت اولین کاربری که نقش موثری بر تکوین و ساخت شهر دارد، سیستم حمل و نقل درون شهری می‌باشد و در حقیقت پیچیده‌ترین شبکه در کالبد فیزیکی شهر همانا وجود شبکه راهها و معابر به هم تنیده بوده که این کاربری عمده ترین و در صورت بررسی بالاترین استفاده را در حمل و نقل مسافر و کالا در سطح شهر دارد.
به عبارتی به واسطه این معابر که شامل بزرگ راههای درون شهرها، راههای درجه اول، راههای درجه دو و سه و نیز دسترسی های درون مناطق و محلات از جمله معابر فرعی می باشد کلیه مراسلات و جابجایی‌ها در این شبکه ها انجام می شود.
شبکه درون شهری به لحاظ گستردگی تا حدود ۳۰ درصد فضای شهر را اشغال می کند هر چقدر این شبکه، اصولی و با رعایت استانداردهای شهرسازی طراحی شود ؛ بر روانسازی ترافیک و حمل و نقل شهری تاثیر عمیقی گذاشته و بواسطه این کاربری دسترسی به تمام مناطق، نواحی و محلات عملی می شود. در ضمن پیچیده ترین کاربری در تقسیمات انواع کاربری‌های درون شهری شامل کاربری شبکه حمل و نقل درون شهری است که هر اندازه شهرها بزرگتر می‌شوند و به کلان‌شهر، مادر شهر و مترو پلیس تبدیل می شوند، پیچیدگی آنها نیز مضاعف گردیده و شکل و فرم شبکه راهها در درون شهرها دچار تغییر و دگرگونی می شود.
در سالهای اخیر با توجه به چالشهای ترافیکی رو به گسترش قرن حاضر همه روز شاهد روانسازی شبکه حمل و نقل در درون شهرها هستیم که بطور مثال می توان به تقاطع های غیر هم سطح ، طراحی و اجرا شده در شبکه معابر شهری در سطح کلان شهرها اشاره نمود.
همچنین ایجاد خطوط ویژه اتوبوسرانی، و مسیرهای ویژه تاکسی و دوچرخه سواری که در کشورهای اروپایی این مسیرهای ویژه در سالهای قبل ایجاد گردیده بود، در کشور ایران عزیزمان نیز در دهه های گذشته برای این موضوع نیز اهمیت ویژه ای قائل شده اند . با این اوصاف و با توجه به راه اندازی خطوط ویژه دوچرخه سواری در کلان‌شهرها می‌توان از این ایده ی بسیار موثر در شهرهای میانه اندام و بزرگ نیز بهره مند شد و این مقوله را در سطح سایر شهر نیز گسترش داد. در واقع چالش پیش روی شهروندان همانا امنیت ترافیکی در درون شهرها می باشد که در صورت تحقق این مهم می توان امیدوار بود که شهروندان ساکن شهرها به راحتی و با صرف هزینه کم به این امکانات دسترسی پیدا خواهند کرد. و البته باید در نظر داشت رویکرد جدید شهرسازی به سمت وسایل نقلیه کم هزینه و نشاط انگیز است.
-
انواع وسایل نقلیه درون شهری به لحاظ مکانیزم حرکت:
انواع وسایل نقلیه درون شهری را به دو بخش می توان تقسیم بندی کرد که در یک بخش کلیه وسایل موتوری قرار گرفته که شامل انواع ماشین- قطار شهری – اتوبوس و موتورسیکلت و… که مکانیزم حرکتی آنها مکانیکی بوده و جهت راه اندازی و حرکت این وسایل، انواع انرژی الکتریکی و احتراقی لازم بوده و مورد نیاز می باشد که این بخش از وسایل نقلیه در دهه های گذشته به لحاظ مسافر و کالا تاثیر عمیقی داشته اند هرچند در جای خود، انواع مشکلات و محسنات را دارا می باشند و کاربرد آنها در مسافت های طولانی و سفر های درون و برون شهری مشهود و مملموس می باشد.
در بخش دیگر وسایل نقلیه ای وجود دارند که درسده گذشته جزو وسایل نقلیه پرطرفدار در شهرها بوده و جهت راه اندازی آن سوخت مورد نیاز نمی باشد و نیروی مکانیکی به طور مستقیم به نیروی حرکتی تبدیل می گردد.
از جمله این وسایل انواع دوچرخه ها می باشد که این وسایل به لحاظ حجم کم، قابلیت حمل مسافر را دارا بوده ولی به جهت حمل کالا کاربرد کمتری را داشته است. این وسایل در مسافت های طولانی درون و برون شهری به لحاظ داشتن رابطه مستقیم با دوچرخه سوار کاربرد کمتری دارد ولی در مسافت های کوتاه درون شهری در بافت ناحیه ای و محله ای دارای قابلیت بسیار بالای دسترسی بوده و جابجایی مسافر در این مناطق براحتی و آسان و بدون هزینه انجام می پذیرد.
-
نگاهی اجمالی به فرهنگ استفاده از دوچرخه در سایر کشورها:
استفاده از دوچرخه در کشورهای پر جمعیت همچون چین و هندوستان از اولویت های مهمی برخوردار بوده و این وسایل از وسائط پرتردد در سطح شهرها محسوب می شوند. البته باید در نظر داشت که فرهنگ استفاده از این وسیله نقلیه در کشورهای جنوب شرقی آسیا نیز از اولویت بخصوصی برخوردار می باشد. در واقع این منطقه از جهان نمود کاملی به جهت استفاده از وسایل نقلیه سبک و بدون موتور می باشد و گستردگی این وسیله به حدی همه گیر هست که برنامه ریزی دقیق در سطح شهر را میطلبد.
همچنین می توان گفت که استفاده صحیح و دایمی از این وسایل، باعث تسهیل در حمل و نقل و ترافیک شهرها گردیده و در واقع برای روانسازی ازدحام و ترافیک درون شهرها یکی از برنامه های اصلی، رواج و گسترش استفاده از دوچرخه می باشد.
در کشورهای خاورمیانه و کشورهای عربی به لحاظ شرایط آب و هوایی منطقه و گرمی هوا استفاده از این وسیله در حد پایینی قرار دارد و با توجه به وجود ذخایر عظیم انرژی و قابلیت بالای استفاده از سوخت های فسیلی استفاده از دوچرخه بسیار کمرنگ و شاید بسیار محدود می باشد. در کشورهای اروپایی به دلیل فرهنگ‌سازی اصولی در دهه‌های گذشته و با توجه به رویکرد این کشورها جهت استفاده از این ابزار برای سالم سازی و سلامت جسمی، این وسیله از وسایل نقلیه بسیار پرطرفدار در بین تمامی اقشار جامعه حتی جامعه مرفه می باشد.
در کشورهای آمریکای شمالی و جنوبی نیز به دلیل شرایط آب و هوایی و نیز فرهنگ سازی مناسب از دهه های گذشته استفاده از این ابزار در حد مطلوب بوده و شهروندان رغبت لازم جهت استفاده از این وسایل را دارند و در کشورهای ثروتمند این وسیله بیشتر جهت تفریحات و سالم سازی و به‌عنوان ابزار ورزش مورد استفاده قرار می گیرد.
در کشورهایی مانند برزیل که دارای اقتصادی نیمه شکوفا می‌باشند از این وسیله به عنوان یک ابزار حمل و نقل در درون شهرها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در کشورهای افریقایی نیز به علت عدم پیش بینی مکانها و خطوط ویژه دوچرخه سواری ، میل و رغبت مردم به این ابزار محدود می باشد و گستردگی آن در کشورهای افریقایی و پراکندگی استفاده از این ابزار رو به تزاید می باشد و در واقع به علت شرایط جوی خاص در این کشورها و گرمای شدید هوا و با توجه به نیاز بدن به آب فراوان تا حد الامکان استفاده از دوچرخه محدود گشته است.
-
نگاهی مختصر به فرهنگ استفاده از دوچرخه در کشور ایران:
با نگاهی گذرا به استفاده از دوچرخه در سطح کشور می توان اذعان نمود که شهرهای میانه اندام کشور قابلیت بیشتری بلحاظ استفاده از دوچرخه را دارا می باشند و بعلت وجود ترافیک نسبتاً روان در درون شهرهای متوسط به وضوح می توان گفت فرهنگ استفاده از این ابزار نقلیه، به صورت مطلوب گزارش می‌گردد هرچند در حد ایده آل نمی باشد. چندین عامل باعث به وجود آمدن این مسئله گردیده است. اولاً وجود سوخت های فسیلی ارزان در کشور و نیز دسترسی راحت به نقاط مختلف شهر و سفرهای درون شهری که نیاز به زمان کمتری دارند علاقه و استفاده از وسیله فوق را محدود ساخته است.
در شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها با توجه به سیاستهای دهه های گذشته و نیز به منظور کاهش هزینه‌های سوخت، مسیرها و خطوط ویژه دوچرخه سواری ایجاد گردیده که این خطوط امنیت دوچرخه‌سواران را در ترافیک های سنگین تضمین می نماید ولی با بررسی انجام شده از خیابانهای کلان شهر تهران که توسط اینجانبان در اوقات شبانه روز انجام گردیده مشخص گردید استفاده کنندگان از این خطهای تردد ویژه محدود می باشند و شاید در روزهای تحقیق که مصادف با پایان شهریور ماه بوده استفاده از این وسیله نقلیه به نوجوانان محدود شده که شاید بصورت انگشت شمار در اوقات شبانه روز مورد استفاده واقع شده اند.
در شهرهای کوچک و کمتر از یکصد هزار نفر در سطح شهر علاقه و رغبت مردم به دوچرخه سواری بالا می باشد. و شاید شهروندان ساکن در این شهرها در گستره کشور بیشترین استفاده را از دوچرخه دارند. و هدف اکثریت مردم نیز با توجه به درآمد پایین و دسترسی آسان، جابجایی در درون شهرها می باشد.
-
بررسی استفاده از دوچرخه در بین بانوان و آقایان در سطح کشورها:
موضوع استفاده از دوچرخه در کشورهای غیر مسلمان هر دو قشر بانوان و آقایان را شامل می شود و به نسبت مساوی تمامی شهروندان به لحاظ پوشش و لباسی که دارند از این وسیله استفاده می نمایند و فرهنگ استفاده از آن نیز در بین اقشار جامعه جا افتاده است و استفاده از دوچرخه در کشورهای مسلمان که حجاب اسلامی را رعایت می نمایند کاملاً محدود و نادر می باشد و این قشر عظیم به علت مسایل فرهنگی به راحتی نمی توانند از این ابزار و وسیله نقلیه استفاده نمایند و فقط در این ممالک استفاده بانوان به پارکهای مخصوص بانوان و پیستهای مخصوص خانمها منتهی می شود و هدف اینگونه اماکن نیز استفاده ورزش و سلامت جسم است.
در کشور ایران نیز طی بررسی به عمل آمده استفاده از دوچرخه در بین بانوان به کودکان زیر ۱۲ سال محدود می شود و قشر زنان تا بحال شرایط استفاده از این وسیله را در سطح شهر ها ندارند و فرهنگ استفاده از این وسیله در بین خانمها به پیستهای مخصوص دوچرخه سواری و پارکهای اختصاصی زنان که در چند سال گذشته احداث گریده اند محدود می شود.
البته در صورت فرهنگ سازی بهینه در سطح شهرها مقوله استفاده از این وسیله قابلیت افزایش و تسری به قشر بانوان را دارد و در سالهای اخیر دوچرخه های ثابت در درون منازل تعبیه و طراحی شده که این موضوع باعث توازن در بین استفاده زنان و آقایان گردیده است و همه روزه استفاده از این دستگاه افزایش می یابد ولی قشر جوان آقایان بیشتر علاقه‌مند به استفاده از این وسیله در درون شهرها هستند و کودکان شهرها و روستاها جهت استفاده در محلات و نواحی شهر رغبت کامل دارند و قریب به اتفاق کودکان دوچرخه سواری را آزمایش نموده اند.
-
تاثیر دوچرخه سواری بر سلامت روح و روان و جسم:
با گسترش غیر قابل اجتناب‌پذیر شهرها در جهان کنونی و توسعه بی حد و اندازه جوامع بشری و افزایش ماشین آلات در درون این جوامع بیماریهای جدی قلبی و عروقی حادث شده و فشار خون بالا رفته و انواع بیماریهای مزمن جوامع بشری را تهدید و با توجه به بررسی های سازمانهای بهداشت جهانی حتی دچار چالش قرن می نماید هر اندازه تحرک جسمی و حرکتی به علت استفاده مضاعف از وسایل نقلیه موتوری افزایش یابد به آن میزان کلسترول خون بالا رفته و سکته های قلبی و مغزی زیاد شده و نوع بشر با امراض سختی دست به گریبان خواهد بود و به این موضوع واقفند که سلامی جسمی باعث سلامتی روح و روان بشر خواهد شد و به گفته اندیشمندان روح سالم در بدن سالم مصداق می نماید. پس جهت گریز از هر نوع بیماری و پیشگیری از آن یکی از بهترین راهها همانا استفاده از دوچرخه در اوقات روز می باشد که روزانه این ورزش بایستی تا یک ساعات تداوم داشته باشد.
-
استفاده از دوچرخه یکی از راههای صرفه جویی در انرژی است:
با توجه به محدودیت انرژی در سالهای آینده و نیز رو به کاهش گذاشتن منابع زیرزمینی و سوختهای فسیلی و اتمام این سوختها و انرژیها در سالهای آتی، برنامه جامع حهت استفاده بهینه از منابع تجدید ناپذیر می طلبد، که از راهکارهای اساسی و مهم استفاده از دوچرخه در سطح شهرها جهت جابجایی و حمل کالا و مسافر یکی از اولویت های عمده می باشد با بررسی مصرف انرژی در کشور چین با جمعیتی بالای یک میلیارد نفر مشخص می گردد که استفاده از سوخت های فسیلی در حد اقل ممکن می باشد و روزانه از مصرف میلیونها لیتر بنزین در کشور چین صرفه جویی می شود که در صورت فرهنگ سازی در سالهای آتی و تدوین برنامه جامع دوچرخه سواری و حتی الزام قانون از مراجع مربوطه به منظور استفاده از این وسیله نقلیه می توان امیدوار بود که گامی موثری می توان جهت سالهای آینده برداشت و امیدوار بود که حتی الامکان میزان انرژی در سالهای آینده ثابت بماند.
-
کاهش هزینه سوخت تاثیر مستقیم بر توانمد شدن خانواده:
با توجه به حذف یارانه ها از سوخت مصرفی و افزایش نسبی قیمت حامل های انرژی در حال حاضر به منظور جلوگیری از هدر رفت انرژی های فسیلی و صرفه جویی در هزینه های خانواده ها و نیز دستیابی به توسعه پایدار محیطی بهترین پیشنهاد استفاده از وسائط نقلیه بدون موتور و گسترش در مسافرتهای درون شهری است ماشین های سواری علاوه بر مصرف سوخت هزینه های جانبی دیگری را نیز در پی دارد که باعث صرف درآمد خانوار گردیده و تمکن مالی خانوار ها پایین آمده و این موضوع مستقیماً در رفاه و آسایش جامعه تاثیر گذار و در بلند مدت هزینه های صرف شده جهت تامین سوخت می تواند سایر مایحتاج خانواده را برطرف و شاید عامل پیشرفت همه جانبه خواهد شد. دوچرخه علاوه بر این که انرژی و سوخت فسیلی مصرف نمی نماید بلکه هزینه های نگهداری آن نیز پایین بوده و نیز در ترافیک های سنگین شهر به علت حجم کم وسیله، می تواند از نقطه ای به نقطه دیگر نقل مکان نماید.
-
استفاده از دوچرخه بصورت نسبی عاملی جهت کاهش هزینه های خیابان سازی:
گسترش و افزایش استفاده از دوچرخه شاید بتواند هزینه های زاید احداث خیابان و راهسازی را درصدی کاهش دهد و این مقوله نیز تاثیر مستقیمی بر توانمندی شهرها خواهد گذاشت و عاملی جهت سرمایه گذاری در سایر قسمتهای شهر از جمله توجه به مبلمان و فضای سبز شهر خواهد بود.
-
فرهنگ سازی در خصوص استفاده از دوچرخه:
رسانه های جمعی، نشریات و صدا و سیما از عمده مراکز تاثیر گذار در این مقوله هستند و دولت نیز در این زمینه بایستی فعالیت جدی را شروع نماید و شهرداریهاو سازمانهای حمل و نقل همگانی شهری نیز در جای خود می توانند نقش موثری به جه رشد و گسترش استفاده از این وسیله ورزش و تفریحی و ابزار حمل و نقل را داشته باشد. بوسیله دوچرخه دسترسی به نقاط مختلف شهر آسان و این وسیله باعث روانسازی ترافیک خواهد بود. نگارندگان الزام شهروندان و وضع قوانین در تسهیل استفاده از دوچرخه را عامل و موجبات گسترش این وسیله در بین تمامی اقشار و شهروندان می دانند.
-
نتیجه گیری:
با این اوصاف و طبق بررسی بعمل آمده از جانب نگارندگان استفاده از وسیله نقلیه دوچرخه در سطح شهرها نیاز به برنامه جامع و تدوین راهکارهای لازم می باشد.که این مهم تنها توسط یک سازمان عملی نخواهد گردید بلکه جهت گسترش و فرهنگ سازی به منظور استفاده از این ابزار بهترین راه ممکن تشکیل سازمان گسترش دوچرخه سواری وابسته به سازمان حمل و نقل همگانی که دارای اساسنامه و شرایط مستقل بوده و این سازمان وابسته به شهرداری بوده و با نگرش به چشم‌انداز توسعه آینده کشور می‌تواند در سالهای آتی یکی از تاثیرگذارترین سازمانها در تسهیل امور حمل و نقل و گسترش ورزش و تفریح در سطح شهر ها و روستاها نماید.