تحلیل رفتار متقابل یکی از شاخه‌های روان‌پزشکی مدرن است که توسط دکتر اریک برن (Eric Berne)، پایه‌گذاری شد و این شاخه از روان‌شناسی به مطالعه چگونگی ارتباط و تعامل افراد پرداخت . دکتر برن با الهام از تئوری‌های فروید پیرامون شخصیت و ترکیب آنها با مشاهدات شخصی خود پیرامون تعامل انسان‌ها، تکنیک تحلیل متقابل را توسعه داد .
تحلیل رفتار متقابل به‌عنوان یک روش درمانی با پرده برداشتن از لایه‌های پنهانی مشکلات در تعامل و ارتباط افراد معتقد است که همه از ظرفیت تغییر مثبت و رشد شخصیتی برخوردارند . تحلیل رفتار متقابل فرد را قادر می‌سازد تا خود و افکار و احساساتش را بهتر بشناسد و در جهت ارتقای شخصیت خویش، رفتارهای سالم و سازنده‌ای را اتخاذ کند.
با استفاده از این تکنیک بسیاری از کمبودها و مشکلات در روابط میان‌فردی قابل شناسایی و حل خواهد بود . سادگی این تکنیک سبب کاربرد گسترده آن در زمینه‌های ارتباطات، تعلیم و تربیت، مدیریت کسب و کار و … شده است. در این مقاله با کلیاتی از این تکنیک آشنا می‌شوید.
دکتر اریک برن در اواخر دهه‌ی ۱۹۵۰ نظریه تحلیل رفتار متقابل (Transactional Analysis) را مطرح کرد . وی با استفاده از مفهوم مبادله به‌عنوان واحد بنیادین در تعاملات اجتماعی به مطالعه روابط میان فردی پرداخت .
ایده مطالعه او از تئوری شخصیت فروید برخاسته است. برن در ابتدا معتقد بود که روان انسان چندجزئی است که اجزای متفاوت آن در کنش با هم طیفی از عواطف، علایق و رفتارهای پیچیده را ایجاد می‌کنند. از طرفی پنه فیلد (جراح مغز) تحریک ناحیه‌ی خاصی از مغز را در هنگام بروز هریک از رفتارها ادعا کرده بود؛ اما برن توانست رهیافت کامل‌تری را ارائه بدهد که دربرگیرنده نظرات فروید و پنه فیلد نیز باشد.
با استناد بر مفاهیم فلسفی فروید، برن نیز سه حالت شخصیتی شامل والد، بالغ و کودک را در نظر گرفت که مشابه مفاهیم Id (نهاد؛ مبیّن بعد احساس و خشم)، Ego (خود؛ بعد واقعیت‌مدار) و SuperEgo (فراخود؛ بعد اخلاق‌مدار) می‌باشد اما کاملا با آنها مطابقت ندارد. برن نگاه ویژه‌ای به پیچیدگی‌های روابط انسانی داشته است. از نظر او حالت چهره، ژست، زبان بدن و تُن صدا گاهی ممکن است از کلمات بیان‌شده در روابط افراد مؤثرتر باشد. وی در کتاب خود به‌نام «بازی‌ها» خاطرنشان کرده است که افراد گاهی بر اساس یک سری انگیزه‌های پنهانی (بازی‌های ذهنی) با یک‌دیگر ارتباط برقرار می‌کنند.
بنابر این می توان اینچنین بیان کرد که راه های بسیاری برای شناخت خود وجود دارد و از آسانترین راه ها تحلیل رفتار متقابل است . از اصول اساسی این مکتب این است که هرچند مسایل ناراحت کننده پیرامون ما وجود دارد،ولی ما می توانیم با آن مسایل برخوردی منطقی داشته و واکنشی درست و آگاهانه از خود بروز دهیم . در واقع با بکارگیری روش های ارائه شده سعی می کنیم عصبانی نشویم و دیگران را عصبانی نکنیم. پس از آشنایی با تحلیل رفتار متقابل و شناسایی کارکردهای والد و بالغ و کودک با خودتان و دیگران بهتر کنار خواهید آمد و موفق خواهید شد نوعی خودشناسی عمیق را تجربه کنید. هدف، شناخت ساختار شخصیت خویش است تا بدانیم چرا در زندگی خود به شیوه ای خاص فکر، احساس و رفتار می کنیم. سپس آن را به دلخواه خویش تغییر دهیم. به این ترتیب تحلیل رفتار متقابل به انسان ها کمک می کند تا تعادل در شخصیت را بشناسند و رفتار خود را بر اساس آن تنظیم کنند.