فروت ست fruit set یک عبارت انگلیسی به معنی تنظیم میوه است و تنظیم میوه یعنی تغییراتی که در نهاد گل اتفاق میافتد تا میوه اولیه تشکیل شود و در واقع مرحله شروع تشکیل میوه را فروت ست میگویند.
در این زمان تقسیم سلولی (ظرفیت‌سازی برای رشد) بیشتر از بزرگ شدن سلولی اتفاق میافتد و این همان زمانی است که میوه کوچک است و سرعت رشد بسیار پایینی دارد . اصطلاحاً در ایران به مرحله‌ای که باید جوانه‌ها برای یک فروت ست ایده آل آماده شوند، “فروت ست” میگویند و ما هم از همین اصطلاح استفاده کرده‌ایم.
بهترین زمان برای تغذیه فروت ست در اولویت اول دقیقاً بلافاصله پس از برداشت میوه و در اولویت دوم زمان تورم جوانه‌ها در بهار است. در فروت ست، بعد از برداشت، درخت در فرصت کوتاهی که دارد باید قبل از ریزش برگ‌ها، جوانه‌ها را تقویت کند. دقت داشته باشید که هر چه از زمان برداشت میوه‌ها بگذرد توانایی برگ‌ها برای فعالیت و جذب عناصر کاهش مییابد.
معهذا به علت کمبود فعالیت ریشه‌ها و کاهش جذب عناصر غذایی در اوایل بهار، محلول‌پاشی در این زمان تأثیر کمتری نسبت به فروت ست پس از برداشت در پاییز دارد. در بسیاری از درختان حدود ۷۰ درصد عناصری که برای مرحله شروع تشکیل میوه (فروت ست) مصرف می‌شود از طریق ذخایر سال قبل تأمین می‌شود (فروت ست بعد از برداشت) و اعمال کود در همان سال (بهار) تأثیر حدود ۳۰ درصدی خواهد داشت.
بنابراین در انتهای فصل و پس از برداشت میوه عملیات تولید و ذخیره‌سازی همچنان ادامه داشته اما مخازن ذخیره عناصر از میوه به جوانه‌ها تغییر مییابد و درخت تمام توان خود را صرف تقویت جوانه‌ها می‌کند تا در سال آینده گلدهی و میوه دهی مناسبی داشته و ریزش میوه‌ها کاهش یابد. تغذیه پس از برداشت یک عملیات کلیدی است که باید در برنامه غذایی هر باغبان ثبت شود. در این زمان است که درخت مواد غذایی را از برگ‌ها به سمت جوانه‌ها انتقال می‌دهد. واقعیت این است که توانایی رشد اولیه جوانه‌ها و تشکیل میوه در بهار وابسته به ذخیره‌سازی عناصر در سال قبل است.
طبق مطالعات انجام‌شده توسط محققین علم تغذیه گیاهی، درختان میوه برای تقویت جوانه‌های بارده به تمامی عناصر ماکرو و میکرو نیاز دارند و تغذیه گیاه با چند عنصر خاص منطقی نمی‌باشد. البته بعضی از عناصر از اهمیت بیشتری برخوردارند ولی این نیست که سایر عناصر نیاز نباشد. درختان زمانی رشد اولیه و فروت ست مطلوبی خواهند داشت که جوانه‌ها هیچ‌گونه کمبودی از هیچ‌کدام از عناصر نداشته باشند.
- نیتروژن مهم‌ترین عنصری است که جوانه‌ها باید قبل از ریزش برگ دریافت کنند. چون مسلماً درخت به دلیل فعالیت اندک ریشه در اوایل بهار نخواهد توانست این نیاز بالا را تأمین کند، در نتیجه اندازه میوه‌ها و عملکرد نهایی به شدت افت خواهد کرد.
- کلسیم عنصری است که در ساختار دیواره سلولی نقش کلیدی دارد و در کمبود این عنصر رشد سلولی به شدت افت خواهد کرد و موجب ریز بودن میوه‌ها خواهد شد. همچنین این عنصر به واسطه اینکه عنصر اصلی در پیغام‌رسانی و سیگنالینگ است، در ذخیره‌سازی عناصر در جوانه‌ها نقش مهمی دارد.
- فسفر از جمله عناصری است که در زمان ذخیره‌سازی عناصر درون جوانه‌ها غلظت آن از غلظت فسفر در برگ بیشتر می‌شود و این نشان‌دهنده نیاز شدید به فسفر در رشد اولیه گل و میوه است. فسفر اصلی‌ترین عنصر برای تأمین نیاز انرژی گیاه برای انواع فعالیت‌های درون‌سلولی است.
- پتاسیم یک عنصر سیگنالینگ برای انتقال قند درون گیاه است. پس از برداشت میوه انتقال قند از برگ‌ها به جوانه‌ها بسیار اهمیت پیدا می‌کند و به دلیل اینکه برگ رو به پیری می‌رود باید این انتقال سریع‌تر انجام بگیرد. اینجاست که محلول‌پاشی پتاسیم اهمیت بالایی پیدا می‌کند.
- آهن از جمله عناصری است که به دلایل مختلف جذب آن توسط ریشه با مشکل مواجه می‌شود و برگ‌ها دچار کمبود می‌شوند. از طرفی فعالیت ریشه در اوایل بهار پایین است و این کمبود آهن را دو چندان می‌کند. این کمبود آهن و نیتروژن است که در زمان شروع تشکیل میوه (فروت ست) باعث رنگ‌پریدگی و زردی برگ‌ها می‌شود. پس قطعاً باید در سال قبل این عنصر در جوانه‌ها ذخیره شود تا از بروز این مشکلات جلوگیری شود.
- بور یک عنصر کم‌مصرف در گیاه است. این عنصر در زمان تشکیل لوله گرده اهمیت بیشتری نسبت به سایر مراحل پیدا می‌کند. این به این معنی نیست که باید مقدار بسیار بالایی مصرف شود چرا که در هر صورت این یک عنصر ریزمغذی است و باید حد پایین آن رعایت شود و مقادیر بالای آن مشکلات بزرگتری را به همراه دارد. همانطور که گفته شد این عنصر نیز باید پس از برداشت میوه در داخل جوانه‌ها ذخیره شود.
- روی نیز همانند بور از عناصر ریزمغذی محسوب می‌شود که اهمیت آن در زمان فروت ست بیشتر می‌شود. این عنصر در تولید کلروفیل و فعالیت برخی آنزیم‌ها و عملکرد هورمون اکسین نقش دارد. در صورتی که روی در جوانه‌ها ذخیره‌سازی نشود در اوایل بهار کمبود این عنصر اتفاق خواهد افتاد. کمبود روی به علت کاهش تولید کلروفیل و کاهش فعالیت هورمون اکسین باعث کوچک ماندن برگ‌ها می‌شود. که قطعاً برگ‌های کوچک نخواهند توانست فتوسنتز مطلوبی برای تولید میوه ایده آل داشته باشند.
- منیزیم مولکول مرکزی کلروفیل (عامل رنگ سبز برگ) است. بدون آن، فتوسنتز نمی‌تواند رخ دهد. دیگر نقش‌های مهم و مؤثر منیزیم عبارت‌اند از: انتقال انرژی، شکل‌گیری دیواره سلولی، سنتز پروتئین، نشاسته و روغن. این‌ها دلایل محکمی برای مصرف این عنصر در زمان پس از برداشت است.
سایر عناصر ریزمغذی هر کدام نقش‌های متعددی در بخش‌های مختلف گیاه دارند. این عناصر هر چند که کم‌مصرف هستند ولی بسیار برای گیاه ضروری‌اند و حتماً باید قبل از ریزش برگ‌ها در جوانه‌ها ذخیره شوند.